အတိတ်သမိုင်းမှာ အမေရိကန်စစ်တပ်က ဌာနေလူမျိုးစုတို့ကို အမျိုးသား၊ အမျိုးသမီး၊ ကလေးငယ်ပါမကျန် အစုအပုံလိုက်သတ်ဖြတ်ခဲ့တဲ့အပြင် တိုင်းရင်းသားတို့နေထိုင်ရာနယ်မြေမှာ နျူစမ်းသပ်မှု ၉ဝဝ ကျော်ပြုလုပ်ကာ လူမျိုးသုန်းသုတ်သင်ခဲ့ (ဘာသာပြန်ဆောင်းပါး)
2017
Htay Oung (NP News) - ဇွန် ၂၆
အမေရိကန် ဖော်လွန် ပိုင်အူတီ ရှိုရှိုနီမျိုးနွယ်စုအသင်းဥက္ကဋ္ဌဟောင်း၊ အသက် ၈၃ နှစ်အရွယ်ရှိသူ အယ်လ်ဗင် မွိုင်ဟာ ဇွန်လ ၂၆ ရက်၊ တနင်္ဂနွေနေ့ည ၎င်းရဲ့နေအိမ်မှာ မမျှော်လင့်ဘဲ ကွယ်လွန်သွားကြောင်း မျိုးနွယ်စုတို့က ဝမ်းနည်းမှုနက်ရှိုင်းစွာဖြင့် ကြေညာအပ်ပါကြောင်း Fallonpost ဝက်ဘ်ဆိုဒ်မှာ ယမန်နေ့ ရေးသားလွှင့်တင်ထားတာ တွေ့ရှိရပါတယ်။
အယ်လ်ဗင်ဟာ တည်ကြည်ဂုဏ်သိက္ခာရှိသူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး စိန်ခေါ်တဲ့အခြေအနေများစွာတို့ကို မရှုတ်ထွေးရအောင် အမြဲကြိုးစားလေ့ရှိသူဖြစ်ကြောင်း၊ ဖော်လွန် ပိုင်အူတီ ရှိုရှိုနီမျိုးနွယ်စုအသင်းဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ၂၂ နှစ်ကြာ ဂုဏ်ယူစွာ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ကြောင်း၊ သူဟာ အမေရိကန် မရိန်းတပ်မှ စစ်ပြန်၊ ချစ်မြတ်နိုးဖွယ် ဖခင်နဲ့ အဖိုး၊ ခေါင်းဆောင်ကောင်းနဲ့ အလုပ်ကြိုးစားတဲ့ ကောင်းဘွိုင်တစ်ဦးဖြစ်ကြောင်း၊ သူရဲ့မျိုးနွယ်စုအပေါ် ဦးဆောင်မှုကို လူမျိုးစုခေါင်းဆောင်များ၊ အစိုးရအရာရှိများနဲ့ ဂုဏ်သရေရှိလူကြီးလူကောင်းတို့က အသိအမှတ်ပြုခြင်း ခံရ aကြာင်း၊ ဘိုးဘွားတို့ရဲ့ရုပ်ကြွင်းများ နေရပ်ပြန်လည်ပို့ဆောင်ရေးမှာ ပါဝင်ပြီး၊ အိမ်ရာ၊ ကျန်းမာရေးဆေးခန်း၊ သဘာဝနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုအရင်းအမြစ်များ၊ ပညာရေး၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ဝန်ဆောင် ဆိုင်ရာတို့မှာ တိုးတက်ကောင်းမွန်လာစေဖို့ ကူညီပေးခဲ့ကြောင်း ဖော်လွန် ပိုင်အူတီ ရှိုရှိုနီမျိုးနွယ်စုတို့ဟာ သူ့ရဲ့ လမ်းညွှန်မှုနဲ့ဦးဆောင်မှုကို ဘုရားသခင်က ကောင်းချီးပေးဖို့ ဆုတောင်းလျက်ရှိပြီး အစဉ်အမြဲ လွမ်းဆွတ်နေမှာ ဖြစ်ကြောင်း၊ မျိုးနွယ်စုနဲ့ ဒေသခံအသိုက်အဝန်းကို သူပေးအပ်ခဲ့တဲ့ အလှူငွေများဟာ သူရဲ့ဦးတည်ချက်နဲ့ ခေါင်းဆောင်မှုကို အမြဲသက်သေပြနေလိမ့်မှာဖြစ်ကြောင်း၊ အယ်လ်ဗင်မွိုင်ရဲ့ဈာပနအခမ်းအနားကို ၂ဝ၂၂ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ ၂၉ ရက်၊ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့ ၁၁ နာရီ ဖော်လွန်ပိုင်အူ တီရှိုရှိုနီမျိုးနွယ်စု အားကစားရုံ၊ ၈၉၅၅ မစ်ရှင်လမ်းမှာ ကျင်းပမှာဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဋ္ဌာနေတိုင်းရင်းသားများဖြစ်ကြတဲ့ ဖော်လွန်မျိုးနွယ်စုတို့မှာ မြောက်အိုင်အူတီနဲ့ အ နောက် ရှိုရှိုနီလူမျိုးစုတို့ ပါဝင်ပါတယ်။ နီဗားဒါးပြည်နယ် ချာချီကောင်တီမှာ ပျံ့နှံ့နေထိုင်ကြပြီး ၂ဝဝ၅ ခုနှစ်မှာ လူဦးရေ ၁၆၉၂ ဦးခန့်နဲ့ ၂ဝ၁၇ ခုနှစ်မှာ ၁၄၉၉ ဦးသာ ကျန်ရှိပါတော့တယ်။
ရက်ဒ်အင်ဒီးယန်းလူရိုင်းများလို့ ဟောလိဝုဒ်ရုပ်ရှင်များမှာ ဖော်ကျူးခြင်းခံရသူတို့ဟာ အမေရိကတိုက်ကို လူဖြူ များ ဝင်ရောက်လာချိန်မှာ အခုမြောက်ပိုင်း အိုင်အိုဒါပြည်နယ်နေရာနဲ့ ကနေဒါတောင်ပိုင်း ဗြိတိသျှကိုလံဘီယာ တို့မှာ နေထိုင်ကြပြီး မြင်းစီး အမဲလိုက်ကျွမ်းကျင်သူများ ဖြစ်ကြပါတယ်။
ဆိုက်ဘေးရီးမှ ပြောင်းရွှေ့လာသူ ပေလီယိုအင်ဒီယန်းတို့ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၂ဝဝဝ ခန့်ကတည်းက ယခု မြောက်အမေရိကတိုက်နေရာမှာ နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ၁၆ ရာစုနှစ်မှာ ဥရောပတိုက်သားများရဲ့ ကိုလိုနီပြုခြင်းခံခဲ့ရသူ များဖြစ်ပါတယ်။ ပင်လယ်ပျော် ဥရောပတိုက်သားတို့ ကမ္ဘာတစ်ဝန်း စူးစမ်းလေ့လာမှုအစ ၁၄၉၂ ခုနှစ်မှ ၁၈ဝဝ ပြည့်နှစ်များတစ်ဝှိုက်မှာ ဋ္ဌာနေတိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်တို့အတွက် ရှင်သန်ကျင်လည်ရာနယ်မြေများဟာ ကျဉ်း မြောင်းသည်ထက် ကျဉ်းမြောင်းလာပြီး ဘဝရပ်တည်ရေးအခက်အခဲဖြစ်ရပါတော့တယ်။ အဓိကအားဖြင့် စပိန်၊ ပေါ်တူဂီ၊ ဗြိတိန်၊ ပြင်သစ်၊ ရုရှားနဲ့ နယ်သာလန်တို့ဟာ မြေယာ၊ သဘာဝသယံဇာတနဲ့ လူ့စွမ်းအားအရင်းအမြစ် တွေကို စူးစမ်းရှာဖွေကြရာမှာ ရှိနှင့်ပြီးတဲ့ ဋ္ဌာနေတိုင်းရင်းသားများစွာတို့ဟာ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်ခံရခြင်း၊ ကျွန်ပြုခံရခြင်းများ ဖြစ်လာခဲ့ကြပါတယ်။ လူဖြူတို့ဟာ သူတို့ဖာသာဥပဒေဆိုတာကို ထုတ်ပြန်ကြေညာပြီး နောက်ပိုင်းမှာ ဥရောပတိုက်နဲ့ အဆက်အသွယ်ဖြတ်လိုက်ကြပါတယ်။ ကိုလိုနီနယ်ပယ်များ အပြိုင်အဆိုင်ထူ ထောင်ကြပြီး မြောက်အမေရိကတိုက် လက်ရှိနိုင်ငံများပုံစံဖြစ်လာခဲ့ချိန်မှာ အမေရိကန်ဋ္ဌာနေတိုင်းရင်းသားများနဲ့ သူတို့ရဲ့လူ့အဖွဲ့အစည်းများအပေါ် ဆိုးရွားစွာ အကျိုးသက်ရောက်ခဲ့ပါတယ်။
၁၈၆၃ ခုနှစ် အိုင်ဒါဟိုပြည်နယ် ဖရန်ကလင်ကောင်တီမှာ စားနပ်ရိက္ခာများ၊ လယ်မြေစိုက်ပျိုးခင်း မွေးမြူရေးခြံ များကို လုယက်ဖျက်ဆီးတယ်ဆိုတဲ့စွပ်စွဲချက်နဲ့ ဗိုလ်မှူးကြီး ပက်ထရစ်အက်ဒ်ဝပ် ဦးဆောင်တဲ့ အမေရိကန် စစ်တပ်ဟာ ဒေသတွင်း ဋ္ဌာနေလူမျိုးနွယ် ရှိုရှိုနီတို့ရဲ့စခန်းကို ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ပါတယ်။ ဘဲယားမြစ်တိုက်ပွဲ မှာ ရှိုရှန်နီ ၂၅ဝ ခန့် အစုအပုံလိုက် အသတ်ခံရပြီး ၁၆ဝ ကျော် ဖမ်းဆီးခံရပါတယ်။ ရာနဲ့ချီတဲ့ ရှိုရှိုနီ အမျိုးသား အမျိုးသမီးများနဲ့ ကလေးငယ်များဟာ ၎င်းတို့နေထိုင်ရာ တဲအိမ်များအနီးမှာ အသတ်ခံခဲ့တယ်လို့ မှတ်တမ်းများ တွေ့ရှိရပါတယ်။ မူလကတည်းက အမဲလိုက်ခြင်း၊ သစ်သီးသစ်ဥ ရှာဖွေစားသောက်ပြီး ဒေသတွင်း ခြေသလုံး အိမ်တိုင်နေထိုင်သူတို့ဟာ အဲဒီနောက်ပိုင်း ကစင့်ကလျှား ဖြစ်သွားရပါတယ်။
မြောက်ပိုင်းပိုင်တီတို့ကတော့ ယခုကယ်လီဖိုးနီးယားအရှေ့ပိုင်း၊ နီဗားဒါးအနောက်ပိုင်းနဲ့ အော်ရီဂွန်အရှေ့ တောင်ပိုင်းတို့မှာ ဘိုးစဉ်ဘောင်ဆက် နေထိုင်လာခဲ့ကြသူများဖြစ်ပါတယ်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ကို လူဖြူများ အလုံးအရင်းနဲ့ဝင်ရောက်မလာမီ ပိုင်အူတီတို့ရဲ့နေထိုင်မှုပုံစံဟာ သဲကန္တရပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ လိုက်လျောညီထွေ ရှိခဲ့ ပါတယ်။ ငါး၊ ရေငှက်မှား၊ နို့တိုက်သတ္တဝါငယ်များကို စုဝေးအမဲလိုက်ပြီး လွတ်လပ်စွာ လှည့်လည်နေထိုင်ခဲ့ကြပါ တယ်။
အမေရိကန်နိုင်ငံကို ဂျပန်နိုင်ငံ ဟီရိုရှီးမားနဲ့ နာဂါဆာကီတို့မှာ နျူကလီယာဗုံး ကြဲချသူအဖြစ် ယနေ့ခေတ် လူအ များ သိရှိထားကြပါတယ်။ အမှန်အားဖြင့် အမေရိကန်တို့ဟာသူတို့ရဲ့နိုင်ငံအတွင်းမှာပဲ နျူကလီယာဗုံးပေါင်း ၉ဝဝ ကျော် ဖောက်ခွဲခဲ့ဖူးသူဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအတွက် နယ်မြေအတွင်း နေထိုင်သူ ဋ္ဌာနေတိုင်းရင်းသားတို့မှာ နျူကလီယားအဆိပ်သင့်ခြင်းရောဂါများကို ယခုထက်တိုင်ခံစားနေရတယ်လို့ ရုရှားသတင်းအေဂျင်စီ (8 Jan, 2022) RT က ရေးသားပါတယ်။
ရှိုရှိုနီတို့ရဲ့ဇာတိမြေဟာ နျူကလီယာစမ်းသပ်ရာနေရာအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ရပါတယ်။ လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွက် မလို လားအပ်တဲ့ဆိုးကျိုးများ သက်ရောက်ခဲ့ရပြီး တရားမျှတမှုအတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေတဲ့ တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတစ်ဦးနဲ့ RT ဟာ အင်တာဗျူးခွင့် ရရှိခဲ့ပါတယ်။
အသက် ၅၇ နှစ်အရွယ် ရှိုရှိုနီလူမျိုး အီယန်ဇာဘာတီရဲ့အသံဟာ ဒေါသဖြစ်နေပေမယ့်လည်း ထိတ်လန့်ဖွယ်ရာ အကောင်းဆုံး ခြိမ်းခြောက်မှုဒဏ်ကိုခံခဲ့ရတဲ့ သူတို့လူမျိုးစုရဲ့ကံကြမ္မာဆိုးကိုဖော်ပြနေချိန်မှာ တုန်လှုပ်တာမျိုး မရှိခဲ့ဘူးလို့ သိရပါတယ်။ ဝါရှင်တန်ရှိ သူတို့အစိုးရရဲ့ကျူးလွန်မှုအားလုံးကို ဆယ်စုနှစ်များစွာကြာ သူ့စိတ်ထဲမှာ စွဲထင်နေပါတယ်။
ရှိုရှိုနီတို့ရဲ့နယ်မြေဟာ ကယ်လီဖိုးနီးယားအရှေ့ပိုင်း မိုဂျာဗီသဲကန္တာရ ဒက်ဗဲလီးမှ ဝိုင်အိုမင်းပြည်နယ် ယဲလိုး စတုန်းအထိ ကျယ်ပြန့်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ၁၉၅၁ ခုနှစ် ရှိုရှိုနီတို့နယ်မြေမှာ အမေရိကန်တို့ဟာ “ နီဗားဒါး အမျိုးသား လုံခြုံရေးစခန်း” ဖွင့်လှစ်ပြီး နျူကလီးယားလက်နက်စမ်းသပ်မှုကို စတင်ခဲ့ပါတယ်။
အနှစ် ၄ဝ ကျော်ကာလအတွင်း လေထုထဲမှာ ၁ဝဝ ဝန်းကျင်နဲ့ မြေအောက် ၈ဝဝ ကျော်အပါအဝင် စမ်းသပ်မှု ပေါင်း ၉၂၈ ခု ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ နျူကလီးယားပေါက်ကွဲမှှုကနေ ထွက်ပေါ်လာတဲ့ ရေဒီယိုသတ္တိကြွအမှုန်များဟာ အလေးချိန် ကီလိုတန် ၆၂ဝ ရှိကြောင်း ၂ဝဝ၉ ခုနှစ် လေ့လာမှုတစ်ခုအရ သိရှိရပါတယ်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဟီရိုရှီးမား ဗုံးကြဲခံရတဲ့အခါ ၁၃ ကီလိုတန်သာ ထွက်ရှိခဲ့တာနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်နိုင်ပါတယ်။ ဒါဟာ ကြီးမားတဲ့ ကျန်းမာရေး အန္တရာယ်တစ်ခုဖြစ်ကြောင်း သိသာ ထင်ရှားနေပါတယ်။
ဖော်ရွေပြီး ဆွဲဆောင်မှုရှိသူ ဇာဘာတီဟာ သူ့လူမျိုးတို့ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ မတရားမှုများအကြောင်းပြောပြရင်း စိတ်လှုပ်ရှားလာပြီး ဒေါသသံ စွက်လာပါတယ်။ မတရားသဖြင့် အနိုင်အထက်ပြုခံရတဲ့ သူ့ကိုယ်သူ စာနာဖို့ ဘယ်တော့မှ မေ့လျော့မသွားဘဲ အမြဲတမ်း ပြင်းထန် ဆန့်ကျင်မှုအသွင်အပြင် ရှိပါတယ်။
“သူတို့က ကျွန်တော်တို့နိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်၊ ကျွန်တော်တို့ ရဲ့အခွင့်အရေးတွေကို ခိုးယူပြီး ကျွန်တော်တို့ သေဖို့ မျှော်လင့်ကြတယ်။ ကျွန်တော်တို့ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာတွေကို လူတွေနားလည်ဖို့ ကြိုးစားနေတုန်းပဲ၊ ဒါတွေကို ရပ် တန့်ဖို့၊ အဲဒါကို ပြုပြင်ပြီး အနာဂတ်မှာ ဒါမျိုး ထပ်မဖြစ်ရအောင် တားဆီးဖို့နည်းလမ်းတွေ ရှာဖွေနေတုန်းပါပဲ" လို့ ဆိုပါတယ်။
၁၈၆၃ ခုနှစ်မှာ “ ရူဘီ ဗဲလ်လီးစာချုပ်” ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့တဲ့ ရှိုးရှိုးနီတို့ဟာ အခွင့်အရေးအချို့ကို အမေရိ ကန်တို့လက်တွင်း ပေးအပ်လိုက်ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ သူတို့ဇာတိမြေကို မစွန့်လွှတ်ခဲ့ပါဘူး။ သူတို့ရဲ့ဇာတိမြေဟာ သူတို့ နိုင်ငံပါ။ သူတို့နိုင်ငံဟာ နျူကလီယာဗုံး ဖောက်ခွဲခံရဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
လူမျိုးစုရဲ့အဆိုအရ ဝါရှင်တန်ရဲ့စမ်းသပ်မှုအစီအစဉ်ဟာ ကင်ဆာနဲ့ ဖျားနာမှုအမျိုးမျိုးတို့ ဖြစ်ပေါ်လာစေပြီး လူ ထောင်ပေါင်းများစွာ သေဆုံးခဲ့ရတယ်လို့ သိရှိရပါတယ်။ "ကျွန်တော်တို့ကို အဆုံးစွန်ထိ ပျက်စီးအဆုံးသတ်စေ မယ့် သဘောတူစာချုပ်မှန်းသာသိခဲ့ရင် ကျွန်တော်တို့ဘိုးဘေးတွေက ဘယ်လက်မှတ်ထိုးလိမ့်မလဲဗျာ” လို့ ဇာဘာတီက ပြောပြပါတယ်။
ဇာဘာတီရဲ့အဘိုးဟာ ခန္ဓာကိုယ်ခုခံအား ချို့ယွင်းပြီး ကိုယ့်တစ်ရှုးနဲ့ကိုယ် ဓါတ်မတည့်တဲ့ အရေပြားကင်ဆာ ရောဂါနဲ့လဲကျခဲ့ရပါတယ်။ မကြာမီ နှလုံးရောဂါနဲ့ သေဆုံးသွားပါတယ်။ အခြားမိသားစုဝင်တွေမှာလည်း ငယ် ငယ်ရွယ်ရွယ်နဲ့ နှလုံးခုန်စက် တပ်ဆင်ရသူများ ဖြစ်နေကြပြီး သူ့ရဲ့ ဝမ်းကွဲအမြွှာများဆိုလျှင် အသက် ၁၁ နှစ်မှာ သေဆုံးသွားပါတယ်။
“ကျွန်တော့် မိသားစုမှာ သိုင်းရိုက်ကင်ဆာ ဖြစ်ပွားမှုမြင့်မားပေမယ့် အဲဒီလူတွေကို ဒူးမထောက်ချင်ဘူး။ ကျွန် တော်တို့မှာ လူစွမ်းလူစဆိုတာ မရှိတော့ဘူး။ အမေရိကန်တွေဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ဆိုးရွားတဲ့ကျန်းမာရေး အကျိုး ဆက်တွေကို မလေ့လာချင်ပါဘူး။ ဂျူးလူမျိုးတွေအပေါ် အမျိုးမျိုးစမ်းသပ်ပြီး ကျန်းမာရေးအကျိုးဆက်တွေကို လေ့လာတဲ့ နာဇီဂျာမနီနဲ့တောင် မတူကြဘူး။ အဲဒီအခွင့်အရေးရဖို့ဆိုတာ အဝေးကြီး။ ကျွန်တော်တို့ ကိုယ်တိုင် လုပ်ရမှာဖြစ်ပြီး အကူအညီလိုပါတယ်” လို့ ပြောပါတယ်။
ရှိုရှိုနီတို့မှာ သူတို့လူများအချင်းချင်းခြေရာခံဖို့ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာကိရိယာ (သို့မဟုတ်) ကွန်ပျူတာသတင်း အချက်အလက်များ မရှိကြပါ။ အဲဒါအပြင် သံသယဖြစ်ဖွယ်အခြေအနေများနဲ့သေဆုံးမှုများကို ယေဘုယျအားဖြင့် မှတ်တမ်းတင်မထားတတ်ကြပါ။ ရှိရှန်နီတို့ဟာ ရိုးရာဓလေ့အစဉ်အလာအားဖြင့် သန်မာကြောင်း ဂုဏ်ယူသူများ ဖြစ်တဲ့အတွက် သူတို့ရဲ့ကျန်းမာရေးပြဿနာများကို လူသိရှင်ကြား ထုတ်ဖော်ပြောဆိုလေ့မရှိကြပါ။
၁၉၆၂ ခုနှစ် နျူကလီးယားစမ်းသပ်မှုဟာ မြေအောက်မှာလုပ်ခဲ့ပေမယ့် အဲဒါဟာ မလုံခြုံပါဘူး။ “မြေအောက်မှာ စမ်းသပ်ခဲ့တာဆိုပေမယ့် လေဝင်လေထွက်ရှိနေပြီး အဲဒါတွေ ဘယ်က ဘယ်နေရာရောက်သွားမလဲဆိုတာ ဘယ်သူမှမသိနိုင်ပါဘူး” လို့ ဇာဘာတီက ရှင်းပြပါတယ်။
၁၉၈၅-၁၉၈၆ ခုနှစ်များအတွင်း နီဗားဒါးပြည်နယ်မှာ အမေရိကန်စစ်ဖက်က နျူကလီယာစမ်းသပ်မှုတွေ ပြုလုပ်ခဲ့ ပါတယ်။ စစ်လက်နက်ပစ္စည်းအမျိုးမျိုးတို့မှာ နျူကလီယာပေါက်ကွဲမှုကိုလေ့လာဖို့ ရည်ရွယ်တယ်ဆိုတဲ့ “ရထား စစ်သည်စစ်ဆင်ရေး “အော့ပရေးရှင်း ချာရော့တီယာ” မှာ စမ်းသပ်မှုပေါင်း ၁၆ ခု ပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။ စမ်းသပ်မှုဟာ သိပ္ပံနည်းပညာအတွက်သာမက စစ်အင်အားပြသမှုအဖြစ် လွန်ကျူးတဲ့ နိုင်ငံရေးရည်ရွယ်ချက်တွေ ပါဝင်နေပါ တယ်။
၁၉၈၆ ခုနှစ် ဧပြီလ မြေအောက်ဥမင်လှိုဏ်ခေါင်းတစ်ခုမှာ ပြုလုပ်တဲ့ “အော့ပရေးရှင်း မိုက်တီးအုတ်ခ်” ဟာ ဖြစ်ကတတ်ဆန်းနိုင်လွန်းတယ်လို့ ဆိုကြပြီး အဲဒီအချိန် ဒေါ်လာ ၃၂ သန်းတန် ရောဂါရှာဖွေရေးနဲ့ စစ်လက် နက်စူးစမ်းရေးစက်ကိရိယာများ ပျက်စီးခဲ့ရကြောင်း အမေရိကန်စစ်ဖက်ရဲ့အစီရင်ခံစာကို New York Times (23 May 1987) က ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု “ချာနိုဘိုင်းလ်နျူကလီယာ မတော်တဆမှု “ဖြစ်ပွားခြင်းကြောင့် တစ်ကမ္ဘာလုံး အုတ် အော်သောင်းတင်းဖြစ်ကြရပေမယ့် ချာနိုဘိုင်းလ်ထက် ရက်သတ္တတစ်ပတ်သာ စောတဲ့ မိုက်တီးအုတ်ခ် အကြောင်း ယနေ့တိုင် ကမ္ဘာက မသိရအောင် အမေရိကန်အစိုးရအဆက်ဆက်တို့က အဖုံးအဖိကောင်းခဲ့ပါ တယ်။
စမ်းသပ်နေရာ ကန္တာရနဲ့ တောင်ထူထပ်ရာ နီဗာပြည်နယ် ၁၃၅ဝ ဧရိယာစတုမိုင်အတွင်းမှာ ဌာနေတိုင်းရင်း သားများ ရှိနေကြပါတယ်။ အဲဒါအပြင် အနောက်လေပြင်းရဲ့သယ်ဆောင်မှုအတိုင်း ပျံ့နှံ့သွားပြီး စိန့်ဂျော့ဂျ်၊ အူတာ ပြည်နယ်တောင်ပိုင်းတို့မှာ သွေးကင်ဆာ၊ ပြန်ရည်အိတ်ကင်ဆာ၊ သိုင်းရွိုက်ကင်ဆာ၊ ရင်သားကင်ဆာ၊ အရိုးကင်ဆာ၊ ဦးနှောက်အကြိတ်ထွက်ခြင်းနဲ့ အစာအိမ်အူလမ်းကြောင်းတို့မှာ ကုသဖို့ခက်ခဲတဲ့ ကင်ဆာရောဂါ ဖြစ်ပွားသူဦးရေ တိုးမြင့်သွားခဲ့ပါတယ်။
ချာနိုဘိုင်းလ်တုန်း ပျံ့နှံ့သလိုပဲ ဂျက်လေစီးကြောင်းက သယ်ဆောင်သွားမယ့် ရေဒီယိုသတ္တိကြွ အမှုန်အမွှား တွေဟာ မြောက်အမေရိကတိုက်ရဲ့အပြင်ဖက် ကမ္ဘာအရပ်ရပ်ကို ရောက်ရှိသွားမှာဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတကာ လူသား တွေအနေနဲ့ကတော့ ကံမကောင်း အကြောင်းမလှလို့ ကင်ဆာရောဂါ ရကြရတယ် ထင်ကြမှာပါ။
ဒါပေမယ့် ခေါ်ဆိုသင်္ကေတ Just Another Non-Existent Terminal ကိုရည်ညွှန်းတဲ့ JANET လေကြောင်းလိုင်း လေယာဉ်တွေဟာ လာ့စ်ဗီးဂတ်မှ လျှို့ဝှက်သီးခြားဖြစ်နေတဲ့ “ဧရိယာ ဖစ်တီဝမ်း” Area 51 ကို ပုံမှန်ပျံသန်းတာ တွေ ရှိနေပြီး၊ ရှိုရှန်နီတို့ရဲ့မြေပေါ်မှာ ယနေ့အချိန်ထိ လျှို့ဝှက်စမ်းသပ်မှုတွေကို ပြုလုပ်နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။
၁၉၈၇ ခုနှစ်မှာ စတင်စီစဉ်ခဲ့ပြီး (၂ဝဝ၉ -၂ဝ၁၇ ခုနှစ်) အိုဘားမားအစိုးရက ထပ်မံအတည်ပြုခဲ့တဲ့ “ယူကာ တောင်တန်း နျူကလီယာစွန့်ပစ္စည်း သိုလှောင်ရေး” စီမံကိန်းပြဿနာလည်း ရှိနေသေးတယ်။ အဆင့်မြင့် ရေဒီယိုသတ္တိကြွ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများကို သိုလှောင်ဖို့ရည်ရွယ်တဲ့စီမံကိန်းကို ရှိုရှိုနီတို့က ကန့်ကွက်ထားပါတယ်။
အမေရိကန်စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာနဟာ “ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ရှင်သန်ကျန်ရစ်သူအရေအတွက် အများဆုံးဖြစ်စေရာ ဦးစားပေးစံစနစ်” နဲ့ နျူစမ်းသပ်မှုတွေကိုပြုလုပ်နေတယ်လို့ ဇာဘာတီက ဆိုပါတယ်။ လူမျိုးစုတစ်စုအနေနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာအရင်းအမြစ်မှာ ဘယ်လောက်အရေးပါတယ်ဆိုတာ အတင်းအကြပ်ဆုံးဖြတ်ခံရတဲ့ အခြေ ဆိုက်ရတယ်လို့ ပြောပြပါတယ်။
“ကျွန်တော်တို့ရဲ့ပိုင်ဆိုင်မှု၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့မြင့်မြတ်တဲ့မြေနဲ့ဆက်နွယ်ပြီး လူမျိုး၊ မိသားစု လူနေမှုဘဝပုံစံများ အားလုံးကိုဖျက်သိမ်းဖို့ အမေရိကန်အစိုးရက တမင်တကာ လုပ်နေပါတယ်။ အဲဒီမြေကနေ ကျွန်တော်တို့ကို လူမျိုးရေးသန့်စင်အောင် စနစ်တကျလုပ်ပြီး အမြတ်အစွန်းတွေအားလုံးကိုယူမယ် တခြားအမေရိကန်တွေကို ပေးဖို့ စီမံထားပါတယ်” လို့ ဇာဘာတီက ရှင်းပြပါတယ်။
ရှိုရှိုနီတို့ရဲ့ဘဝကို သုတ်သင်ရှင်းလင်းရာမှာ အဓိက ဥပမာပေးစရာ ရှိပါတယ်။ “၁၉၇၁ ခုနှစ် လေလွင့်မြင်းများ ကင်းရှင်းရေး အက်ဥပဒေ” ဖြစ်ပါတယ်။ “ ဝါရှင်တန်ဒီစီမှာရှိတဲ့ နိုင်ငံရေးသမားတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အင်ဒီး ယန်းမြင်းတွေကို မြင်းရိုင်းတွေလို့ သတ်မှတ်လိုက်ကြတယ်။ တိရစ္ဆာန်များမွေးမြူခွင့်စာချုပ်အရ မုဆိုး (သို့မဟုတ်) နွားကျောင်းသားအဖြစ် ဘဝရပ်တည်ရတဲ့ ကျွန်တော်တို့မွေးမြူရေးသမားတွေဆီ ရောက်လာကြ တယ်။
“အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မြေယာစီမံခန့်ခွဲရေးဗျူရိုက ကျွန်တော်တို့ရဲ့မြင်းတွေ၊ နွားတွေ၊ တိရစ္ဆာန်တွေက လယ်မြေကိုဖျက်ဆီးနေတယ်လို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။ နျူကလီယားလက်နက်စမ်းသပ်မှုလုပ်ပြီး ကျွန်တော်တို့က နယ်မြေဖျက်ဆီးခဲ့တဲ့ အမေရိကန်အစိုးရက ရှိုရှိုနီတွေကို အပြစ်တင်ခဲ့ပါတယ်” လို့ ပြောပါတယ်။
#ဖောလွန်_ပိုင်အူတီ_ရှိရှိနီ #အမေရိကတိုက်ဌာနေတိုင်းရင်းသား #ရက်ဒ်အင်ဒီယန်း
(Fallon Post., June 22, 2022,” Fallon Tribe Announces the Passing of Former Chairman Alvin Moyle” ကို RT., 8 Jan 2022,” ‘After 900 nuclear tests on our land, US wants to ethnically cleanse us’: meet the most bombed nation in the world” နှင့် ပေါင်းစပ်၍ အထောက်အထားအကိုးအကားများ ဖြည့်စွက်ပြီး #HtayOung, #OungMarine ဆီလျော်အောင် ကောက်နှုတ်ဘာသာပြန်ဆိုသည်။)
https://www.thefallonpost.org/news/4775,fallon-tribe-announces-the-passing-of-former-chairman-alvin-moyle
https://indiancountrytoday.com/events/idaho-state-university-and-shoshone-bannock-tribes-to-host-indigenous-peoples-day-celebration-on-october-14?redir=1
https://www.nytimes.com/1987/05/23/us/us-reports-the-details-of-botched-nuclear-tests.html
Zawgyi Version;
အတိတ္သမိုင္းမွာ အေမရိကန္စစ္တပ္က ဌာေနလူမ်ိဳးစုတို႔ကို အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီး၊ ကေလးငယ္ပါမက်န္ အစုအပုံလိုက္သတ္ျဖတ္ခဲ့တဲ့အျပင္ တိုင္းရင္းသားတို႔ေနထိုင္ရာနယ္ေျမမွာ န်ဴစမ္းသပ္မႈ ၉ဝဝ ေက်ာ္ျပဳလုပ္ကာ လူမ်ိဳးသုန္းသုတ္သင္ခဲ့ (ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါး)
Htay Oung (NP News) - ဇြန္ ၂၆
အေမရိကန္ ေဖာ္လြန္ ပိုင္အူတီ ရႈိရႈိနီမ်ိဳးႏြယ္စုအသင္းဥကၠ႒ေဟာင္း၊ အသက္ ၈၃ ႏွစ္အ႐ြယ္ရွိသူ အယ္လ္ဗင္ မြိဳင္ဟာ ဇြန္လ ၂၆ ရက္၊ တနဂၤေႏြေန႔ည ၎ရဲ႕ေနအိမ္မွာ မေမွ်ာ္လင့္ဘဲ ကြယ္လြန္သြားေၾကာင္း မ်ိဳးႏြယ္စုတို႔က ဝမ္းနည္းမႈနက္ရႈိင္းစြာျဖင့္ ေၾကညာအပ္ပါေၾကာင္း Fallonpost ဝက္ဘ္ဆိုဒ္မွာ ယမန္ေန႔ ေရးသားလႊင့္တင္ထား တာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
အယ္လ္ဗင္ဟာ တည္ၾကည္ဂုဏ္သိကၡာရွိသူတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး စိန္ေခၚတဲ့အေျခအေနမ်ားစြာတို႔ကို မရႈတ္ေထြးရ ေအာင္ အၿမဲႀကိဳးစားေလ့ရွိသူျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေဖာ္လြန္ ပိုင္အူတီ ရႈိရႈိနီမ်ိဳးႏြယ္စုအသင္းဥကၠ႒အျဖစ္ ၂၂ ႏွစ္ၾကာ ဂုဏ္ယူစြာ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္း၊ သူဟာ အေမရိကန္ မရိန္းတပ္မွ စစ္ျပန္၊ ခ်စ္ျမတ္ႏိုးဖြယ္ ဖခင္နဲ႔ အဖိုး၊ ေခါင္းေဆာင္ေကာင္းနဲ႔ အလုပ္ႀကိဳးစားတဲ့ ေကာင္းဘြိဳင္တစ္ဦးျဖစ္ေၾကာင္း၊ သူရဲ႕မ်ိဳးႏြယ္စုအေပၚ ဦးေဆာင္မႈကို လူမ်ိဳးစုေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ အစိုးရအရာရွိမ်ားနဲ႔ ဂုဏ္သေရရွိလူႀကီးလူေကာင္းတို႔က အသိအမွတ္ျပဳျခင္း ခံရ aၾကာင္း၊ ဘိုးဘြားတို႔ရဲ႕႐ုပ္ႂကြင္းမ်ား ေနရပ္ျပန္လည္ပို႔ေဆာင္ေရးမွာ ပါဝင္ၿပီး၊ အိမ္ရာ၊ က်န္းမာေရးေဆးခန္း၊ သဘာဝနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈအရင္းအျမစ္မ်ား၊ ပညာေရး၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္၊ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး ဝန္ေဆာင္ ဆိုင္ရာတို႔မွာ တိုးတက္ေကာင္းမြန္လာေစဖို႔ ကူညီေပးခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္လြန္ ပိုင္အူတီ ရႈိရႈိနီမ်ိဳးႏြယ္စုတို႔ဟာ သူ႔ရဲ႕ လမ္းၫႊန္မႈနဲ႔ဦးေဆာင္မႈကို ဘုရားသခင္က ေကာင္းခ်ီးေပးဖို႔ ဆုေတာင္းလ်က္ရွိၿပီး အစဥ္အၿမဲ လြမ္းဆြတ္ေနမွာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ မ်ိဳးႏြယ္စုနဲ႔ ေဒသခံအသိုက္အဝန္းကို သူေပးအပ္ခဲ့တဲ့ အလႉေငြမ်ားဟာ သူရဲ႕ဦးတည္ခ်က္နဲ႔ ေခါင္းေဆာင္မႈကို အၿမဲသက္ေသျပေနလိမ့္မွာျဖစ္ေၾကာင္း၊ အယ္လ္ဗင္မြိဳင္ရဲ႕ဈာပနအခမ္းအနားကို ၂ဝ၂၂ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ ၂၉ ရက္၊ ဗုဒၶဟူးေန႔ ၁၁ နာရီ ေဖာ္လြန္ပိုင္အူ တီရႈိရႈိနီမ်ိဳးႏြယ္စု အားကစား႐ုံ၊ ၈၉၅၅ မစ္ရွင္လမ္းမွာ က်င္းပမွာျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု႒ာေနတိုင္းရင္းသားမ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ ေဖာ္လြန္မ်ိဳးႏြယ္စုတို႔မွာ ေျမာက္အိုင္အူတီနဲ႔ အ ေနာက္ ရႈိရႈိနီလူမ်ိဳးစုတို႔ ပါဝင္ပါတယ္။ နီဗားဒါးျပည္နယ္ ခ်ာခ်ီေကာင္တီမွာ ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနထိုင္ၾကၿပီး ၂ဝဝ၅ ခုႏွစ္မွာ လူဦးေရ ၁၆၉၂ ဦးခန႔္နဲ႔ ၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္မွာ ၁၄၉၉ ဦးသာ က်န္ရွိပါေတာ့တယ္။
ရက္ဒ္အင္ဒီးယန္းလူ႐ိုင္းမ်ားလို႔ ေဟာလိဝုဒ္႐ုပ္ရွင္မ်ားမွာ ေဖာ္က်ဴးျခင္းခံရသူတို႔ဟာ အေမရိကတိုက္ကို လူျဖဴ မ်ား ဝင္ေရာက္လာခ်ိန္မွာ အခုေျမာက္ပိုင္း အိုင္အိုဒါျပည္နယ္ေနရာနဲ႔ ကေနဒါေတာင္ပိုင္း ၿဗိတိသွ်ကိုလံဘီယာ တို႔မွာ ေနထိုင္ၾကၿပီး ျမင္းစီး အမဲလိုက္ကြၽမ္းက်င္သူမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။
ဆိုက္ေဘးရီးမွ ေျပာင္းေ႐ႊ႕လာသူ ေပလီယိုအင္ဒီယန္းတို႔ဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂ဝဝဝ ခန႔္ကတည္းက ယခု ေျမာက္အေမရိကတိုက္ေနရာမွာ ေနထိုင္ခဲ့ၾကၿပီး ၁၆ ရာစုႏွစ္မွာ ဥေရာပတိုက္သားမ်ားရဲ႕ ကိုလိုနီျပဳျခင္းခံခဲ့ရသူ မ်ားျဖစ္ပါတယ္။ ပင္လယ္ေပ်ာ္ ဥေရာပတိုက္သားတို႔ ကမာၻတစ္ဝန္း စူးစမ္းေလ့လာမႈအစ ၁၄၉၂ ခုႏွစ္မွ ၁၈ဝဝ ျပည့္ႏွစ္မ်ားတစ္ဝႈိက္မွာ ႒ာေနတိုင္းရင္းသားမ်ိဳးႏြယ္တို႔အတြက္ ရွင္သန္က်င္လည္ရာနယ္ေျမမ်ားဟာ က်ဥ္း ေျမာင္းသည္ထက္ က်ဥ္းေျမာင္းလာၿပီး ဘဝရပ္တည္ေရးအခက္အခဲျဖစ္ရပါေတာ့တယ္။ အဓိကအားျဖင့္ စပိန္၊ ေပၚတူဂီ၊ ၿဗိတိန္၊ ျပင္သစ္၊ ႐ုရွားနဲ႔ နယ္သာလန္တို႔ဟာ ေျမယာ၊ သဘာဝသယံဇာတနဲ႔ လူ႔စြမ္းအားအရင္းအျမစ္ ေတြကို စူးစမ္းရွာေဖြၾကရာမွာ ရွိႏွင့္ၿပီးတဲ့ ႒ာေနတိုင္းရင္းသားမ်ားစြာတို႔ဟာ လူမ်ိဳးတုန္းသတ္ျဖတ္ခံရျခင္း၊ ကြၽန္ျပဳခံရျခင္းမ်ား ျဖစ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ လူျဖဴတို႔ဟာ သူတို႔ဖာသာဥပေဒဆိုတာကို ထုတ္ျပန္ေၾကညာၿပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ ဥေရာပတိုက္နဲ႔ အဆက္အသြယ္ျဖတ္လိုက္ၾကပါတယ္။ ကိုလိုနီနယ္ပယ္မ်ား အၿပိဳင္အဆိုင္ထူ ေထာင္ၾကၿပီး ေျမာက္အေမရိကတိုက္ လက္ရွိႏိုင္ငံမ်ားပုံစံျဖစ္လာခဲ့ခ်ိန္မွာ အေမရိကန္႒ာေနတိုင္းရင္းသားမ်ားနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအေပၚ ဆိုး႐ြားစြာ အက်ိဳးသက္ေရာက္ခဲ့ပါတယ္။
၁၈၆၃ ခုႏွစ္ အိုင္ဒါဟိုျပည္နယ္ ဖရန္ကလင္ေကာင္တီမွာ စားနပ္ရိကၡာမ်ား၊ လယ္ေျမစိုက္ပ်ိဳးခင္း ေမြးျမဴေရးၿခံ မ်ားကို လုယက္ဖ်က္ဆီးတယ္ဆိုတဲ့စြပ္စြဲခ်က္နဲ႔ ဗိုလ္မႉးႀကီး ပက္ထရစ္အက္ဒ္ဝပ္ ဦးေဆာင္တဲ့ အေမရိကန္ စစ္တပ္ဟာ ေဒသတြင္း ႒ာေနလူမ်ိဳးႏြယ္ ရႈိရႈိနီတို႔ရဲ႕စခန္းကို ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ပါတယ္။ ဘဲယားျမစ္တိုက္ပြဲ မွာ ရႈိရွန္နီ ၂၅ဝ ခန႔္ အစုအပုံလိုက္ အသတ္ခံရၿပီး ၁၆ဝ ေက်ာ္ ဖမ္းဆီးခံရပါတယ္။ ရာနဲ႔ခ်ီတဲ့ ရႈိရႈိနီ အမ်ိဳးသား အမ်ိဳးသမီးမ်ားနဲ႔ ကေလးငယ္မ်ားဟာ ၎တို႔ေနထိုင္ရာ တဲအိမ္မ်ားအနီးမွာ အသတ္ခံခဲ့တယ္လို႔ မွတ္တမ္းမ်ား ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ မူလကတည္းက အမဲလိုက္ျခင္း၊ သစ္သီးသစ္ဥ ရွာေဖြစားေသာက္ၿပီး ေဒသတြင္း ေျခသလုံး အိမ္တိုင္ေနထိုင္သူတို႔ဟာ အဲဒီေနာက္ပိုင္း ကစင့္ကလွ်ား ျဖစ္သြားရပါတယ္။
ေျမာက္ပိုင္းပိုင္တီတို႔ကေတာ့ ယခုကယ္လီဖိုးနီးယားအေရွ႕ပိုင္း၊ နီဗားဒါးအေနာက္ပိုင္းနဲ႔ ေအာ္ရီဂြန္အေရွ႕ ေတာင္ပိုင္းတို႔မွာ ဘိုးစဥ္ေဘာင္ဆက္ ေနထိုင္လာခဲ့ၾကသူမ်ားျဖစ္ပါတယ္။ ေျမာက္အေမရိကတိုက္ကို လူျဖဴမ်ား အလုံးအရင္းနဲ႔ဝင္ေရာက္မလာမီ ပိုင္အူတီတို႔ရဲ႕ေနထိုင္မႈပုံစံဟာ သဲကႏၲရပတ္ဝန္းက်င္နဲ႔ လိုက္ေလ်ာညီေထြ ရွိခဲ့ ပါတယ္။ ငါး၊ ေရငွက္မွား၊ ႏို႔တိုက္သတၱဝါငယ္မ်ားကို စုေဝးအမဲလိုက္ၿပီး လြတ္လပ္စြာ လွည့္လည္ေနထိုင္ခဲ့ၾကပါ တယ္။
အေမရိကန္ႏိုင္ငံကို ဂ်ပန္ႏိုင္ငံ ဟီ႐ိုရွီးမားနဲ႔ နာဂါဆာကီတို႔မွာ န်ဴကလီယာဗုံး ႀကဲခ်သူအျဖစ္ ယေန႔ေခတ္ လူအ မ်ား သိရွိထားၾကပါတယ္။ အမွန္အားျဖင့္ အေမရိကန္တို႔ဟာသူတို႔ရဲ႕ႏိုင္ငံအတြင္းမွာပဲ န်ဴကလီယာဗုံးေပါင္း ၉ဝဝ ေက်ာ္ ေဖာက္ခြဲခဲ့ဖူးသူျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ နယ္ေျမအတြင္း ေနထိုင္သူ ႒ာေနတိုင္းရင္းသားတို႔မွာ န်ဴကလီယားအဆိပ္သင့္ျခင္းေရာဂါမ်ားကို ယခုထက္တိုင္ခံစားေနရတယ္လို႔ ႐ုရွားသတင္းေအဂ်င္စီ (8 Jan, 2022) RT က ေရးသားပါတယ္။
ရႈိရႈိနီတို႔ရဲ႕ဇာတိေျမဟာ န်ဴကလီယာစမ္းသပ္ရာေနရာအျဖစ္ ေျပာင္းလဲခဲ့ရပါတယ္။ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းအတြက္ မလို လားအပ္တဲ့ဆိုးက်ိဳးမ်ား သက္ေရာက္ခဲ့ရၿပီး တရားမွ်တမႈအတြက္ တိုက္ပြဲဝင္ေနတဲ့ တက္ႂကြလႈပ္ရွားသူတစ္ဦးနဲ႔ RT ဟာ အင္တာဗ်ဴးခြင့္ ရရွိခဲ့ပါတယ္။
အသက္ ၅၇ ႏွစ္အ႐ြယ္ ရႈိရႈိနီလူမ်ိဳး အီယန္ဇာဘာတီရဲ႕အသံဟာ ေဒါသျဖစ္ေနေပမယ့္လည္း ထိတ္လန႔္ဖြယ္ရာ အေကာင္းဆုံး ၿခိမ္းေျခာက္မႈဒဏ္ကိုခံခဲ့ရတဲ့ သူတို႔လူမ်ိဳးစုရဲ႕ကံၾကမၼာဆိုးကိုေဖာ္ျပေနခ်ိန္မွာ တုန္လႈပ္တာမ်ိဳး မရွိခဲ့ဘူးလို႔ သိရပါတယ္။ ဝါရွင္တန္ရွိ သူတို႔အစိုးရရဲ႕က်ဴးလြန္မႈအားလုံးကို ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာၾကာ သူ႔စိတ္ထဲမွာ စြဲထင္ေနပါတယ္။
ရႈိရႈိနီတို႔ရဲ႕နယ္ေျမဟာ ကယ္လီဖိုးနီးယားအေရွ႕ပိုင္း မိုဂ်ာဗီသဲကႏၲာရ ဒက္ဗဲလီးမွ ဝိုင္အိုမင္းျပည္နယ္ ယဲလိုး စတုန္းအထိ က်ယ္ျပန႔္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ၁၉၅၁ ခုႏွစ္ ရႈိရႈိနီတို႔နယ္ေျမမွာ အေမရိကန္တို႔ဟာ “ နီဗားဒါး အမ်ိဳးသား လုံၿခဳံေရးစခန္း” ဖြင့္လွစ္ၿပီး န်ဴကလီးယားလက္နက္စမ္းသပ္မႈကို စတင္ခဲ့ပါတယ္။
အႏွစ္ ၄ဝ ေက်ာ္ကာလအတြင္း ေလထုထဲမွာ ၁ဝဝ ဝန္းက်င္နဲ႔ ေျမေအာက္ ၈ဝဝ ေက်ာ္အပါအဝင္ စမ္းသပ္မႈ ေပါင္း ၉၂၈ ခု ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး၊ န်ဴကလီးယားေပါက္ကြဲမွႈကေန ထြက္ေပၚလာတဲ့ ေရဒီယိုသတၱိႂကြအမႈန္မ်ားဟာ အေလးခ်ိန္ ကီလိုတန္ ၆၂ဝ ရွိေၾကာင္း ၂ဝဝ၉ ခုႏွစ္ ေလ့လာမႈတစ္ခုအရ သိရွိရပါတယ္။ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္ ဟီ႐ိုရွီးမား ဗုံးႀကဲခံရတဲ့အခါ ၁၃ ကီလိုတန္သာ ထြက္ရွိခဲ့တာနဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါဟာ ႀကီးမားတဲ့ က်န္းမာေရး အႏၲရာယ္တစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္း သိသာ ထင္ရွားေနပါတယ္။
ေဖာ္ေ႐ြၿပီး ဆြဲေဆာင္မႈရွိသူ ဇာဘာတီဟာ သူ႔လူမ်ိဳးတို႔ႀကဳံေတြ႕ခဲ့ရတဲ့ မတရားမႈမ်ားအေၾကာင္းေျပာျပရင္း စိတ္လႈပ္ရွားလာၿပီး ေဒါသသံ စြက္လာပါတယ္။ မတရားသျဖင့္ အႏိုင္အထက္ျပဳခံရတဲ့ သူ႔ကိုယ္သူ စာနာဖို႔ ဘယ္ေတာ့မွ ေမ့ေလ်ာ့မသြားဘဲ အၿမဲတမ္း ျပင္းထန္ ဆန႔္က်င္မႈအသြင္အျပင္ ရွိပါတယ္။
“သူတို႔က ကြၽန္ေတာ္တို႔ႏိုင္ငံကို သိမ္းပိုက္၊ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ရဲ႕အခြင့္အေရးေတြကို ခိုးယူၿပီး ကြၽန္ေတာ္တို႔ ေသဖို႔ ေမွ်ာ္လင့္ၾကတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့တာေတြကို လူေတြနားလည္ဖို႔ ႀကိဳးစားေနတုန္းပဲ၊ ဒါေတြကို ရပ္ တန႔္ဖို႔၊ အဲဒါကို ျပဳျပင္ၿပီး အနာဂတ္မွာ ဒါမ်ိဳး ထပ္မျဖစ္ရေအာင္ တားဆီးဖို႔နည္းလမ္းေတြ ရွာေဖြေနတုန္းပါပဲ" လို႔ ဆိုပါတယ္။
၁၈၆၃ ခုႏွစ္မွာ “ ႐ူဘီ ဗဲလ္လီးစာခ်ဳပ္” ကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့တဲ့ ရႈိးရႈိးနီတို႔ဟာ အခြင့္အေရးအခ်ိဳ႕ကို အေမရိ ကန္တို႔လက္တြင္း ေပးအပ္လိုက္ရပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ သူတို႔ဇာတိေျမကို မစြန႔္လႊတ္ခဲ့ပါဘူး။ သူတို႔ရဲ႕ဇာတိေျမဟာ သူတို႔ ႏိုင္ငံပါ။ သူတို႔ႏိုင္ငံဟာ န်ဴကလီယာဗုံး ေဖာက္ခြဲခံရဆုံးႏိုင္ငံျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
လူမ်ိဳးစုရဲ႕အဆိုအရ ဝါရွင္တန္ရဲ႕စမ္းသပ္မႈအစီအစဥ္ဟာ ကင္ဆာနဲ႔ ဖ်ားနာမႈအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ ျဖစ္ေပၚလာေစၿပီး လူ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ ေသဆုံးခဲ့ရတယ္လို႔ သိရွိရပါတယ္။ "ကြၽန္ေတာ္တို႔ကို အဆုံးစြန္ထိ ပ်က္စီးအဆုံးသတ္ေစ မယ့္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္မွန္းသာသိခဲ့ရင္ ကြၽန္ေတာ္တို႔ဘိုးေဘးေတြက ဘယ္လက္မွတ္ထိုးလိမ့္မလဲဗ်ာ” လို႔ ဇာဘာတီက ေျပာျပပါတယ္။
ဇာဘာတီရဲ႕အဘိုးဟာ ခႏၶာကိုယ္ခုခံအား ခ်ိဳ႕ယြင္းၿပီး ကိုယ့္တစ္ရႈးနဲ႔ကိုယ္ ဓါတ္မတည့္တဲ့ အေရျပားကင္ဆာ ေရာဂါနဲ႔လဲက်ခဲ့ရပါတယ္။ မၾကာမီ ႏွလုံးေရာဂါနဲ႔ ေသဆုံးသြားပါတယ္။ အျခားမိသားစုဝင္ေတြမွာလည္း ငယ္ ငယ္႐ြယ္႐ြယ္နဲ႔ ႏွလုံးခုန္စက္ တပ္ဆင္ရသူမ်ား ျဖစ္ေနၾကၿပီး သူ႔ရဲ႕ ဝမ္းကြဲအႁမႊာမ်ားဆိုလွ်င္ အသက္ ၁၁ ႏွစ္မွာ ေသဆုံးသြားပါတယ္။
“ကြၽန္ေတာ့္ မိသားစုမွာ သိုင္း႐ိုက္ကင္ဆာ ျဖစ္ပြားမႈျမင့္မားေပမယ့္ အဲဒီလူေတြကို ဒူးမေထာက္ခ်င္ဘူး။ ကြၽန္ ေတာ္တို႔မွာ လူစြမ္းလူစဆိုတာ မရွိေတာ့ဘူး။ အေမရိကန္ေတြဟာ ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ဆိုး႐ြားတဲ့က်န္းမာေရး အက်ိဳး ဆက္ေတြကို မေလ့လာခ်င္ပါဘူး။ ဂ်ဴးလူမ်ိဳးေတြအေပၚ အမ်ိဳးမ်ိဳးစမ္းသပ္ၿပီး က်န္းမာေရးအက်ိဳးဆက္ေတြကို ေလ့လာတဲ့ နာဇီဂ်ာမနီနဲ႔ေတာင္ မတူၾကဘူး။ အဲဒီအခြင့္အေရးရဖို႔ဆိုတာ အေဝးႀကီး။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ ကိုယ္တိုင္ လုပ္ရမွာျဖစ္ၿပီး အကူအညီလိုပါတယ္” လို႔ ေျပာပါတယ္။
ရႈိရႈိနီတို႔မွာ သူတို႔လူမ်ားအခ်င္းခ်င္းေျခရာခံဖို႔ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာကိရိယာ (သို႔မဟုတ္) ကြန္ပ်ဴတာသတင္း အခ်က္အလက္မ်ား မရွိၾကပါ။ အဲဒါအျပင္ သံသယျဖစ္ဖြယ္အေျခအေနမ်ားနဲ႔ေသဆုံးမႈမ်ားကို ေယဘုယ်အားျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္မထားတတ္ၾကပါ။ ရွိရွန္နီတို႔ဟာ ႐ိုးရာဓေလ့အစဥ္အလာအားျဖင့္ သန္မာေၾကာင္း ဂုဏ္ယူသူမ်ား ျဖစ္တဲ့အတြက္ သူတို႔ရဲ႕က်န္းမာေရးျပႆနာမ်ားကို လူသိရွင္ၾကား ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုေလ့မရွိၾကပါ။
၁၉၆၂ ခုႏွစ္ န်ဴကလီးယားစမ္းသပ္မႈဟာ ေျမေအာက္မွာလုပ္ခဲ့ေပမယ့္ အဲဒါဟာ မလုံၿခဳံပါဘူး။ “ေျမေအာက္မွာ စမ္းသပ္ခဲ့တာဆိုေပမယ့္ ေလဝင္ေလထြက္ရွိေနၿပီး အဲဒါေတြ ဘယ္က ဘယ္ေနရာေရာက္သြားမလဲဆိုတာ ဘယ္သူမွမသိႏိုင္ပါဘူး” လို႔ ဇာဘာတီက ရွင္းျပပါတယ္။
၁၉၈၅-၁၉၈၆ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း နီဗားဒါးျပည္နယ္မွာ အေမရိကန္စစ္ဖက္က န်ဴကလီယာစမ္းသပ္မႈေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ ပါတယ္။ စစ္လက္နက္ပစၥည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔မွာ န်ဴကလီယာေပါက္ကြဲမႈကိုေလ့လာဖို႔ ရည္႐ြယ္တယ္ဆိုတဲ့ “ရထား စစ္သည္စစ္ဆင္ေရး “ေအာ့ပေရးရွင္း ခ်ာေရာ့တီယာ” မွာ စမ္းသပ္မႈေပါင္း ၁၆ ခု ပါဝင္ခဲ့ပါတယ္။ စမ္းသပ္မႈဟာ သိပၸံနည္းပညာအတြက္သာမက စစ္အင္အားျပသမႈအျဖစ္ လြန္က်ဴးတဲ့ ႏိုင္ငံေရးရည္႐ြယ္ခ်က္ေတြ ပါဝင္ေနပါ တယ္။
၁၉၈၆ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ေျမေအာက္ဥမင္လႈိဏ္ေခါင္းတစ္ခုမွာ ျပဳလုပ္တဲ့ “ေအာ့ပေရးရွင္း မိုက္တီးအုတ္ခ္” ဟာ ျဖစ္ကတတ္ဆန္းႏိုင္လြန္းတယ္လို႔ ဆိုၾကၿပီး အဲဒီအခ်ိန္ ေဒၚလာ ၃၂ သန္းတန္ ေရာဂါရွာေဖြေရးနဲ႔ စစ္လက္ နက္စူးစမ္းေရးစက္ကိရိယာမ်ား ပ်က္စီးခဲ့ရေၾကာင္း အေမရိကန္စစ္ဖက္ရဲ႕အစီရင္ခံစာကို New York Times (23 May 1987) က ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။
ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စု “ခ်ာႏိုဘိုင္းလ္န်ဴကလီယာ မေတာ္တဆမႈ “ျဖစ္ပြားျခင္းေၾကာင့္ တစ္ကမာၻလုံး အုတ္ ေအာ္ေသာင္းတင္းျဖစ္ၾကရေပမယ့္ ခ်ာႏိုဘိုင္းလ္ထက္ ရက္သတၱတစ္ပတ္သာ ေစာတဲ့ မိုက္တီးအုတ္ခ္ အေၾကာင္း ယေန႔တိုင္ ကမာၻက မသိရေအာင္ အေမရိကန္အစိုးရအဆက္ဆက္တို႔က အဖုံးအဖိေကာင္းခဲ့ပါ တယ္။
စမ္းသပ္ေနရာ ကႏၲာရနဲ႔ ေတာင္ထူထပ္ရာ နီဗာျပည္နယ္ ၁၃၅ဝ ဧရိယာစတုမိုင္အတြင္းမွာ ဌာေနတိုင္းရင္း သားမ်ား ရွိေနၾကပါတယ္။ အဲဒါအျပင္ အေနာက္ေလျပင္းရဲ႕သယ္ေဆာင္မႈအတိုင္း ပ်ံ႕ႏွံ႔သြားၿပီး စိန႔္ေဂ်ာ့ဂ်္၊ အူတာ ျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္းတို႔မွာ ေသြးကင္ဆာ၊ ျပန္ရည္အိတ္ကင္ဆာ၊ သိုင္း႐ြိဳက္ကင္ဆာ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ အ႐ိုးကင္ဆာ၊ ဦးေႏွာက္အႀကိတ္ထြက္ျခင္းနဲ႔ အစာအိမ္အူလမ္းေၾကာင္းတို႔မွာ ကုသဖို႔ခက္ခဲတဲ့ ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ပြားသူဦးေရ တိုးျမင့္သြားခဲ့ပါတယ္။
ခ်ာႏိုဘိုင္းလ္တုန္း ပ်ံ႕ႏွံ႔သလိုပဲ ဂ်က္ေလစီးေၾကာင္းက သယ္ေဆာင္သြားမယ့္ ေရဒီယိုသတၱိႂကြ အမႈန္အမႊား ေတြဟာ ေျမာက္အေမရိကတိုက္ရဲ႕အျပင္ဖက္ ကမာၻအရပ္ရပ္ကို ေရာက္ရွိသြားမွာျဖစ္ၿပီး ႏိုင္ငံတကာ လူသား ေတြအေနနဲ႔ကေတာ့ ကံမေကာင္း အေၾကာင္းမလွလို႔ ကင္ဆာေရာဂါ ရၾကရတယ္ ထင္ၾကမွာပါ။
ဒါေပမယ့္ ေခၚဆိုသေကၤတ Just Another Non-Existent Terminal ကိုရည္ၫႊန္းတဲ့ JANET ေလေၾကာင္းလိုင္း ေလယာဥ္ေတြဟာ လာ့စ္ဗီးဂတ္မွ လွ်ိဳ႕ဝွက္သီးျခားျဖစ္ေနတဲ့ “ဧရိယာ ဖစ္တီဝမ္း” Area 51 ကို ပုံမွန္ပ်ံသန္းတာ ေတြ ရွိေနၿပီး၊ ရႈိရွန္နီတို႔ရဲ႕ေျမေပၚမွာ ယေန႔အခ်ိန္ထိ လွ်ိဳ႕ဝွက္စမ္းသပ္မႈေတြကို ျပဳလုပ္ေနဆဲျဖစ္ပါတယ္။
၁၉၈၇ ခုႏွစ္မွာ စတင္စီစဥ္ခဲ့ၿပီး (၂ဝဝ၉ -၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္) အိုဘားမားအစိုးရက ထပ္မံအတည္ျပဳခဲ့တဲ့ “ယူကာ ေတာင္တန္း န်ဴကလီယာစြန႔္ပစၥည္း သိုေလွာင္ေရး” စီမံကိန္းျပႆနာလည္း ရွိေနေသးတယ္။ အဆင့္ျမင့္ ေရဒီယိုသတၱိႂကြ စြန႔္ပစ္ပစၥည္းမ်ားကို သိုေလွာင္ဖို႔ရည္႐ြယ္တဲ့စီမံကိန္းကို ရႈိရႈိနီတို႔က ကန႔္ကြက္ထားပါတယ္။
အေမရိကန္စြမ္းအင္ဝန္ႀကီးဌာနဟာ “ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူအေရအတြက္ အမ်ားဆုံးျဖစ္ေစရာ ဦးစားေပးစံစနစ္” နဲ႔ န်ဴစမ္းသပ္မႈေတြကိုျပဳလုပ္ေနတယ္လို႔ ဇာဘာတီက ဆိုပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုတစ္စုအေနနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာအရင္းအျမစ္မွာ ဘယ္ေလာက္အေရးပါတယ္ဆိုတာ အတင္းအၾကပ္ဆုံးျဖတ္ခံရတဲ့ အေျခ ဆိုက္ရတယ္လို႔ ေျပာျပပါတယ္။
“ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ပိုင္ဆိုင္မႈ၊ ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ျမင့္ျမတ္တဲ့ေျမနဲ႔ဆက္ႏြယ္ၿပီး လူမ်ိဳး၊ မိသားစု လူေနမႈဘဝပုံစံမ်ား အားလုံးကိုဖ်က္သိမ္းဖို႔ အေမရိကန္အစိုးရက တမင္တကာ လုပ္ေနပါတယ္။ အဲဒီေျမကေန ကြၽန္ေတာ္တို႔ကို လူမ်ိဳးေရးသန႔္စင္ေအာင္ စနစ္တက်လုပ္ၿပီး အျမတ္အစြန္းေတြအားလုံးကိုယူမယ္ တျခားအေမရိကန္ေတြကို ေပးဖို႔ စီမံထားပါတယ္” လို႔ ဇာဘာတီက ရွင္းျပပါတယ္။
ရႈိရႈိနီတို႔ရဲ႕ဘဝကို သုတ္သင္ရွင္းလင္းရာမွာ အဓိက ဥပမာေပးစရာ ရွိပါတယ္။ “၁၉၇၁ ခုႏွစ္ ေလလြင့္ျမင္းမ်ား ကင္းရွင္းေရး အက္ဥပေဒ” ျဖစ္ပါတယ္။ “ ဝါရွင္တန္ဒီစီမွာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြဟာ ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ အင္ဒီး ယန္းျမင္းေတြကို ျမင္း႐ိုင္းေတြလို႔ သတ္မွတ္လိုက္ၾကတယ္။ တိရစာၦန္မ်ားေမြးျမဴခြင့္စာခ်ဳပ္အရ မုဆိုး (သို႔မဟုတ္) ႏြားေက်ာင္းသားအျဖစ္ ဘဝရပ္တည္ရတဲ့ ကြၽန္ေတာ္တို႔ေမြးျမဴေရးသမားေတြဆီ ေရာက္လာၾက တယ္။
“အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ေျမယာစီမံခန႔္ခြဲေရးဗ်ဴ႐ိုက ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ျမင္းေတြ၊ ႏြားေတြ၊ တိရစာၦန္ေတြက လယ္ေျမကိုဖ်က္ဆီးေနတယ္လို႔ ဆုံးျဖတ္ခဲ့တယ္။ န်ဴကလီယားလက္နက္စမ္းသပ္မႈလုပ္ၿပီး ကြၽန္ေတာ္တို႔က နယ္ေျမဖ်က္ဆီးခဲ့တဲ့ အေမရိကန္အစိုးရက ရႈိရႈိနီေတြကို အျပစ္တင္ခဲ့ပါတယ္” လို႔ ေျပာပါတယ္။
#ေဖာလြန္_ပိုင္အူတီ_ရွိရွိနီ #အေမရိကတိုက္ဌာေနတိုင္းရင္းသား #ရက္ဒ္အင္ဒီယန္း
(Fallon Post., June 22, 2022,” Fallon Tribe Announces the Passing of Former Chairman Alvin Moyle” ကို RT., 8 Jan 2022,” ‘After 900 nuclear tests on our land, US wants to ethnically cleanse us’: meet the most bombed nation in the world” ႏွင့္ ေပါင္းစပ္၍ အေထာက္အထားအကိုးအကားမ်ား ျဖည့္စြက္ၿပီး #HtayOung, #OungMarine ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ေကာက္ႏႈတ္ဘာသာျပန္ဆိုသည္။)
https://www.thefallonpost.org/news/4775,fallon-tribe-announces-the-passing-of-former-chairman-alvin-moyle
https://indiancountrytoday.com/events/idaho-state-university-and-shoshone-bannock-tribes-to-host-indigenous-peoples-day-celebration-on-october-14?redir=1
https://www.nytimes.com/1987/05/23/us/us-reports-the-details-of-botched-nuclear-tests.htm