ကမ္ဘာပေါ်မှာ အလှဆုံးနိုင်ငံလို့ သတ်မှတ်ခံထားရတဲ့ ကျွန်းနိုင်ငံငယ်လေး နယူးဇီလန် အကြောင်း (ဗဟုသုတဆောင်းပါး)
266
Pika (NP News) - စက်တင်ဘာ ၁၄
နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အနောက်တောင်ပိုင်းတွင်တည်ရှိသည့် ကျွန်းနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလှဆုံးနိုင်ငံ အဖြစ် နာမည်ကျော်ကြားသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် အဓိကကျွန်းနှစ်ခုဖြစ်သည့် မြောက်ကျွန်း နှင့်တောင်ကျွန်းတို့အပြင် အခြားကျွန်းငယ် (၇၀ဝ)ကျော်ရှိကြောင်းလည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ဧရိယာ အလိုက် ခြောက်ခုမြောက် အကြီးဆုံးကျွန်းနိုင်ငံဖြစ်ပြီး အရှေ့ဘက်ခြမ်းတွင် ဩစတြေးလျနိုင်ငံရှိကာ New Caledonia, Fiji နှင့် Tonga ကျွန်းများ၏ တောင်ဘက်ခြမ်းတွင် တည်ရှိသည့်နိုင်ငံလည်းဖြစ်သည်။
နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏မြို့တော်မှာ ဝယ်လင်တန်မြို့ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတွင်းတွင် အကြီးဆုံးနှင့် လူဦးရေအများဆုံးမြို့မှာ Auckland မြို့ဖြစ်ကြောင်းသိရသည်။ ထို့ပြင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံရှိ ကျွန်းများသည် လူသားများ အခြေချနေထိုင်ခဲ့သော နောက်ဆုံးမြေများဖြစ်ခဲ့ကြောင်း လည်းသိရသည်။ (၁၂၈၀)ပြည့်နှစ်နှင့် (၁၃၅၀)ပြည့်နှစ်များအတွင်း Polynesians လူမျိုးများသည် နယူးဇီလန်ရှိကျွန်းများတွင် စတင်အခြေ ချနေထိုင်ခဲ့ကြပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ထူးခြားသော Māori ယဉ်ကျေးမှုကို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ (၁၆၄၂)ခုနှစ် တွင် ဒတ်ချ်လူမျိုး စူးစမ်းရှာဖွေသူ Abel Tasman သည် နယူးဇီလန်ကို ပထမဆုံးမြင်တွေ့ခဲ့ကာ မှတ်တမ်းတင်နိုင်ခဲ့သည့် ဥရောပသားဖြစ်လာခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ (၁၇၆၉)ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စူးစမ်းရှာဖွေသူ ကပ္ပတိန် ဂျိမ်းစ်ကွတ်သည် နယူးဇီလန်ကို ပထဆုံးခြေချခဲ့ပြီး မြေပုံဆွဲနိုင်ခဲ့သည့် ပထမဆုံး ဥရောပနိုင်ငံသားဖြစ်လာခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ (၁၈၄၀)ပြည့်နှစ်တွင် ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ ကိုယ်စားလှယ်များနှင့် Māori ယဉ်ကျေးမှုအကြီးအကဲတို့သည် ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ အချုပ်အခြာ အာဏာကြေညာမှုနှင့် (၁၈၄၁)ခုနှစ်တွင် နယူးဇီလန် Crown Colony တည်ထောင်ခြင်းအတွက် လမ်းခင်းပေးသည့် Waitangi စာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြကြောင်းသိရသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ကိုလိုနီနယ်ချဲ့များနှင့် Māori လူမျိုးစုကြား ပဋိပက္ခများ ဆက်တိုက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး နယူးဇီလန် နိုင်ငံ၏နယ်မြေအမြောက်အမြာတွင် ခွဲထွက်မှုများနှင့် သိမ်းယူမှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့ ကြောင်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် (၁၉၄၇) ခုနှစ်တွင် အပြည့်အဝလွတ်လပ်ရေးရခဲ့ပြီးနောက် ဘုရင်ကို နိုင်ငံ တော်အကြီးအကဲအဖြစ် ဆက်လက်ထားရှိခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ သို့သော်လည်း လက်ရှိအချိန်တွင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ စုစုပေါင်းလူဦးရေ(၅ ဒသမ ၂၅)သန်း တွင် အများစုမှာ ဥရောပနွယ်ဖွားများဖြစ်ကြောင်း လည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်၏ယဉ်ကျေးမှုသည် အဓိကအားဖြင့် Māori နှင့် အစောပိုင်း ဗြိတိသျှအခြေချနေထိုင်သူများထံမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်ပြီး ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများအပြားဝင်ရောက်လာမှုနှင့်အတူ ယဉ်ကျေးမှုမှာ ပိုမိုကျယ်ပြန့်လာခဲ့ ကြောင်းလည်းသိ ရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်ဘာသာစကားများမှာ အင်္ဂလိပ်၊ Māori နှင့် နယူးဇီလန်သင်္ကေတပြ ဘာသာစကား ဖြစ်ပြီး အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားက အဓိကလွှမ်းမိုးထားကြောင်းလည်းသိရသည်။
စစ်တပ်
နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ ကာကွယ်ရေးတပ်ဖွဲ့ကို နယူးဇီလန်စစ်တပ်၊ တော်ဝင်နယူးဇီလန်လေတပ်၊ တော်ဝင်နယူး ဇီလန်ရေတပ်တို့ဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံအပေါ် စစ်ရေးအရတိုက်ရိုက်တိုက် ခိုက်ရန်မဖြစ်နိုင်သော ကြောင့် နယူးဇီလန်၏အမျိုး သားကာကွယ်ရေးလိုအပ်ချက်မှာ တော်ရုံသင့်ရုံအခြေ အနေတွင်သာရှိကြောင်းသိရသည်။ သို့သော်လည်း နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ဗီယက်နမ်နှင့်ကမ္ဘာစစ်နှစ်ခုအပြင် Second Boer War၊ ကိုရီးယားစစ်ပွဲ၊ Malayan Emergency စစ်ပွဲ၊ ပင်လယ်ကွေ့စစ်ပွဲနှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်စစ်ပွဲတို့တွင် ပါဝင်ဆင်နွှဲခဲ့ဖူးကြောင်းသိရသည်။ ထို့ပြင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ဆိုက်ပရပ်စ်၊ ဆိုမာလီယာ၊ ဘော့စနီးယားနှင့် Herzegovina, Sinai၊ အန်ဂိုလာ၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ အီရန်-အီရတ် နယ်စပ်၊ Bougainville၊ အရှေ့တီမောနှင့် ဆော်လ် မွန်ကျွန်းစုများကဲ့သို့သော ဒေသတွင်းနှင့် ကမ္ဘာလုံး ဆိုင်ရာ ငြိမ်းချမ်းရေးမစ်ရှင်အများအပြားတွင် တပ်ဖွဲ့ဝင်များကို ကူညီပံ့ပိုးပေးထားကြောင်းလည်းသိရသည်။
စီးပွားရေး
နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် အဆင့်မြင့်စီးပွားရေးဈေး ကွက်ရှိပြီး (၂၀၂၁)ခုနှစ်တွင် လူသားဖွံ့ဖြိုးတိုး တက်မှုအòန်း ကိန်းအရ အဆင့်(၁၃)နေရာတွင်ရှိ ကာ (၂၀၂၂)ခုနှစ်တွင် စီးပွားရေးလွတ်လပ်မှုအòန်း ကိန်းအရ အဆင့်(၄)နေရာတွင် ရပ်တည်နိုင်ခဲ့ ကြောင်းသိရသည်။ ထို့ပြင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် တစ်ဦးချင်းဂျီဒီပီမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ (၃၆၂၅၄) ဒေါ်လာဖြင့် ဝင်ငွေမြင့်မားသော စီးပွားရေးရှိကြောင်း လည်းသိရသည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ သယံဇာတ တူးဖော်ရေး လုပ်ငန်းသည် နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏စီးပွားရေးကို အခိုင်အမာအထောက်အကူဖြစ်စေခဲ့သည့် လုပ်ငန်းဖြစ်ကြောင်းလည်း သိရသည်။ (၁၈၈၂)ခုနှစ် တွင် Dunedin မြို့မှာ အအေးခံထားသော အသားများ တင်ပို့ရောင်းချမှုသည် နယူးဇီလန် နိုင်ငံတွင်းတွင် ခိုင်မာသောစီးပွားရေးတိုးတက်မှုအတွက် အခြေခံပေးသည့် ကုန်သွယ်မှုတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး ဗြိတိန်သို့ အသား နှင့်နို့ထွက်ပစ္စည်းတင်ပို့ရောင်းချမှုလုပ်ငန်းကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ ဗြိတိန်နှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့ထံမှ လယ်ယာထွက်ကုန်ဝယ်လိုအား မြင့်တက်လာမှုနှင့်အတူ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် (၁၉၅၀) ပြည့်နှစ်နှင့် (၁၉၆၀)ပြည့်နှစ် များအတွင်း ဩစတြေး လျနှင့်အနောက်ဥရောပတို့ထက် ပိုမိုမြင့်မားသော လူနေမှုအဆင့်အတန်းကိုရရှိခဲ့ကြောင်းလည်း
သိရသည်။ (၁၉၈၄)ခုနှစ်မှ စတင်ပြီး နယူးဇီလန်၏ အစိုးရအဆက်ဆက်သည် ကြီးမားသော မက်ခရိုစီးပွားရေး ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းပုံကို မိတ်ဆက်ခဲ့ပြီး နယူးဇီလန်ကို အကာအကွယ်ပေးရေးနှင့် ထိန်းချုပ်မှုမြင့်မားသောစီးပွားရေးစနစ်မှ လွတ်လပ် သောကုန်သွယ်မှုစီးပွားရေးစနစ်သို့ လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲခဲ့ကြောင်းသိရသည်။
အနုပညာ
Māori ယဉ်ကျေးမှု ပြန်လည်ပေါ်ပေါက်လာမှု၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေဖြင့် ရိုးရာလက်မှုလက်ရာများ ထွင်းထုခြင်းကို လက်ရှိအချိန်တွင် ပိုမိုတွင်ကျယ်စွာ ကျင့်သုံးလာကြပြီး Māori မျိုးနွယ်အနုပညာရှင် အရေအတွက်နှင့် ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများ ပိုမိုတိုးပွားလာ ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ Māori လက်ရာအများစုတွင် အများအားဖြင့် အသေးစိတ်ကျ သောဦးခေါင်းပုံစံ သို့မဟုတ် အလွန်ဆိုးရွားသောဦးခေါင်းပုံစံဖြင့် လူရုပ်ပုံ များပါဝင်ကြောင်းသိရသည်။ ခရုပတ်ပုံစံ၊ အထစ်ပုံစံနှင့် ငါးအကြေးခွံပုံစံများပါရှိသော မျက်နှာပြင်ပုံစံများသည် ထွင်းထုမှုအများစုကို အလှဆင်ထားကြောင်း လည်းသိရသည်။ ခေတ်မီထင်ရှားသော Māori ဗိသုကာလက်ရာများတွင် သင်္ကေတထွင်းထုမှုများနှင့် သရုပ်ဖော်ပုံများဖြင့် အလှဆင်ထားသော ဘာသာရေးနှင့်အများပြည်သူဆိုင်ရာအစည်းအဝေး များပြုလုပ်သည့် အိမ်ပုံစံများလည်း ပါဝင် ကြောင်း သိရသည်။ အဆိုပါအဆောက်အအုံများသည် မတူ ကွဲပြားသောစိတ်ဆန္ဒ သို့မဟုတ် လိုအပ်ချက်များနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ပြန်လည်တည် ဆောက်ရန်နှင့် ပြောင်းလဲရန်ဒီဇိုင်းထုတ်ထား ကြောင်းလည်းသိရသည်။
အခြေခံအဆောက်အအုံ
(၂၀၁၅)ခုနှစ်တွင် ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်း အင်သည် နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ စုစုပေါင်းစွမ်းအင် ထောက်ပံ့မှု၏ (၄၀ ဒသမ ၁)ရာခိုင်နှုန်းကို ထုတ်ပေးနိုင်ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးဝေမှုအများစုကို ရေအား လျှပ်စစ်မှတစ်ဆင့် ထုတ်လုပ်ခြင်းဖြစ်ကြောင်း လည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံပိုင် Transpower ကုမ္ပဏီ သည် မြောက်နှင့်တောင်ကျွန်းစုများရှိ ဗို့အားမြင့်ဂီယာလိုင်းများကို လည်ပတ်ပေးပြီး Inter-Island HVDC လင့်ခ်နှစ်ခုကို အတူတကွ ချိတ်ဆက်ပေးထားကြောင်းလည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် ရေပေးဝေရေးနှင့် မိလ္လာစနစ်သည် ပုံမှန်အားဖြင့် ကောင်းမွန်သောအရည်အသွေးများရှိ ကြောင်းလည်းသိရသည်။ ဒေသဆိုင် ရာအာဏာပိုင်များသည် ဖွံ့ဖြိုးပြီး ဒေသအများစုသို့ ရေပေးဝေရန်အတွက် အခြေခံအဆောက်အအုံများကို ပံ့ပိုးထားကြောင်းလည်း သိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကွန်ရက်တွင် ကားလမ်း (၁၉၉)ကီလိုမီတာ၊ ရထားလမ်းများ (၄၁၂၈)ကီလို မီတာအပါအဝင် လမ်းများ စုစုပေါင်း(၉၄၀ဝဝ)ကီလိုမီတာဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ အဓိကမြို့ကြီး များနှင့် မြို့အများစုကို ဘတ်စကား ဝန်ဆောင်မှု များဖြင့်ချိတ်ဆက်ထားပြီး ရထားလမ်းများကို (၁၉၉၃)ခုနှစ်တွင် ပုဂ္ဂလိကပိုင်ပြုလုပ်ခဲ့သော် လည်း (၂၀ဝ၄)ခုနှစ်နှင့် (၂၀ဝ၈)ခုနှစ်ကြားတွင် အစိုးရက အဆင့်ပြန်လည်သတ်မှတ်ပေးမှုများ လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ လက်ရှိအချိန်တွင် အစိုးရပိုင်လုပ်ငန်း KiwiRail သည် ရထားလမ်းများကို လည်ပတ်လျက်ရှိကြောင်းလည်းသိ ရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် နိုင်ငံတကာလေ ဆိပ်လေးခုရှိပြီး ၎င်းတို့မှာ Auckland, Christchurch, Queenstown နှင့် Wellington တို့ဖြစ်ပြီး Auckland နှင့် Christchurch နိုင်ငံတကာ လေဆိပ်နှစ်ခုကသာ အခြားနိုင်ငံများသို့ မရပ်မနား ပျံသန်းသည့် လေကြောင်းခရီးစဉ်များကို ပံ့ပိုးပေးကြောင်းသိရသည်။
zawgyi version
ကမာၻေပၚမွာ အလွဆုံးႏိုင္ငံလို႔ သတ္မွတ္ခံထားရတဲ့ ကြၽန္းႏိုင္ငံငယ္ေလး
နယူးဇီလန္အေၾကာင္း (ဗဟုသုတေဆာင္းပါး)
Pika (NP News) - စက္တင္ဘာ ၁၄
နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံသည္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာ အေနာက္ေတာင္ပိုင္းတြင္တည္ရွိသည့္ ကြၽန္းႏိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္ၿပီး ကမာၻေပၚတြင္ အလွဆုံးႏိုင္ငံ အျဖစ္ နာမည္ေက်ာ္ၾကားသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံတြင္ အဓိကကြၽန္းႏွစ္ခုျဖစ္သည့္ ေျမာက္ကြၽန္း ႏွင့္ေတာင္ကြၽန္းတို႔အျပင္ အျခားကြၽန္းငယ္ (၇၀ဝ)ေက်ာ္ရွိေၾကာင္းလည္းသိရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံသည္ ဧရိယာ အလိုက္ ေျခာက္ခုေျမာက္ အႀကီးဆုံးကြၽန္းႏိုင္ငံျဖစ္ၿပီး အေရွ႕ဘက္ျခမ္းတြင္ ဩစေၾတးလ်ႏိုင္ငံရွိကာ New Caledonia, Fiji ႏွင့္ Tonga ကြၽန္းမ်ား၏ ေတာင္ဘက္ျခမ္းတြင္ တည္ရွိသည့္ႏိုင္ငံလည္းျဖစ္သည္။
နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏ၿမိဳ႕ေတာ္မွာ ဝယ္လင္တန္ၿမိဳ႕ျဖစ္ၿပီး ႏိုင္ငံတြင္းတြင္ အႀကီးဆုံးႏွင့္ လူဦးေရအမ်ားဆုံးၿမိဳ႕မွာ Auckland ၿမိဳ႕ျဖစ္ေၾကာင္းသိရသည္။ ထို႔ျပင္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံရွိ ကြၽန္းမ်ားသည္ လူသားမ်ား အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ေသာ ေနာက္ဆုံးေျမမ်ားျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း လည္းသိရသည္။ (၁၂၈၀)ျပည့္ႏွစ္ႏွင့္ (၁၃၅၀)ျပည့္ႏွစ္မ်ားအတြင္း Polynesians လူမ်ိဳးမ်ားသည္ နယူးဇီလန္ရွိကြၽန္းမ်ားတြင္ စတင္အေျခ ခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ထူးျခားေသာ Māori ယဥ္ေက်းမႈကို ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ (၁၆၄၂)ခုႏွစ္ တြင္ ဒတ္ခ်္လူမ်ိဳး စူးစမ္းရွာေဖြသူ Abel Tasman သည္ နယူးဇီလန္ကို ပထမဆုံးျမင္ေတြ႕ခဲ့ကာ မွတ္တမ္းတင္ႏိုင္ခဲ့သည့္ ဥေရာပသားျဖစ္လာခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ (၁၇၆၉)ခုႏွစ္တြင္ ၿဗိတိသွ် စူးစမ္းရွာေဖြသူ ကပၸတိန္ ဂ်ိမ္းစ္ကြတ္သည္ နယူးဇီလန္ကို ပထဆုံးေျခခ်ခဲ့ၿပီး ေျမပုံဆြဲႏိုင္ခဲ့သည့္ ပထမဆုံး ဥေရာပႏိုင္ငံသားျဖစ္လာခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ (၁၈၄၀)ျပည့္ႏွစ္တြင္ ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံ၏ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားႏွင့္ Māori ယဥ္ေက်းမႈအႀကီးအကဲတို႔သည္ ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံ၏ အခ်ဳပ္အျခာ အာဏာေၾကညာမႈႏွင့္ (၁၈၄၁)ခုႏွစ္တြင္ နယူးဇီလန္ Crown Colony တည္ေထာင္ျခင္းအတြက္ လမ္းခင္းေပးသည့္ Waitangi စာခ်ဳပ္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ၾကေၾကာင္းသိရသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ႕မ်ားႏွင့္ Māori လူမ်ိဳးစုၾကား ပဋိပကၡမ်ား ဆက္တိုက္ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး နယူးဇီလန္ ႏိုင္ငံ၏နယ္ေျမအေျမာက္အျမာတြင္ ခြဲထြက္မႈမ်ားႏွင့္ သိမ္းယူမႈမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့ ေၾကာင္းသိရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံသည္ (၁၉၄၇) ခုႏွစ္တြင္ အျပည့္အဝလြတ္လပ္ေရးရခဲ့ၿပီးေနာက္ ဘုရင္ကို ႏိုင္ငံ ေတာ္အႀကီးအကဲအျဖစ္ ဆက္လက္ထားရွိခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ သို႔ေသာ္လည္း လက္ရွိအခ်ိန္တြင္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏ စုစုေပါင္းလူဦးေရ(၅ ဒသမ ၂၅)သန္း တြင္ အမ်ားစုမွာ ဥေရာပႏြယ္ဖြားမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း လည္းသိရသည္။ နယူးဇီလန္၏ယဥ္ေက်းမႈသည္ အဓိကအားျဖင့္ Māori ႏွင့္ အေစာပိုင္း ၿဗိတိသွ်အေျခခ်ေနထိုင္သူမ်ားထံမွ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္ၿပီး ေ႐ႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူ အမ်ားအျပားဝင္ေရာက္လာမႈႏွင့္အတူ ယဥ္ေက်းမႈမွာ ပိုမိုက်ယ္ျပန႔္လာခဲ့ ေၾကာင္းလည္းသိ ရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏ တရားဝင္ဘာသာစကားမ်ားမွာ အဂၤလိပ္၊ Māori ႏွင့္ နယူးဇီလန္သေကၤတျပ ဘာသာစကား ျဖစ္ၿပီး အဂၤလိပ္ဘာသာစကားက အဓိကလႊမ္းမိုးထားေၾကာင္းလည္းသိရသည္။
စစ္တပ္
နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏ ကာကြယ္ေရးတပ္ဖြဲ႕ကို နယူးဇီလန္စစ္တပ္၊ ေတာ္ဝင္နယူးဇီလန္ေလတပ္၊ ေတာ္ဝင္နယူး ဇီလန္ေရတပ္တို႔ျဖင့္ဖြဲ႕စည္းထားသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံအေပၚ စစ္ေရးအရတိုက္႐ိုက္တိုက္ ခိုက္ရန္မျဖစ္ႏိုင္ေသာ ေၾကာင့္ နယူးဇီလန္၏အမ်ိဳး သားကာကြယ္ေရးလိုအပ္ခ်က္မွာ ေတာ္႐ုံသင့္႐ုံအေျခ အေနတြင္သာရွိေၾကာင္းသိရသည္။ သို႔ေသာ္လည္း နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံသည္ ဗီယက္နမ္ႏွင့္ကမာၻစစ္ႏွစ္ခုအျပင္ Second Boer War၊ ကိုရီးယားစစ္ပြဲ၊ Malayan Emergency စစ္ပြဲ၊ ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲႏွင့္ အာဖဂန္နစၥတန္စစ္ပြဲတို႔တြင္ ပါဝင္ဆင္ႏႊဲခဲ့ဖူးေၾကာင္းသိရသည္။ ထို႔ျပင္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံသည္ ဆိုက္ပရပ္စ္၊ ဆိုမာလီယာ၊ ေဘာ့စနီးယားႏွင့္ Herzegovina, Sinai၊ အန္ဂိုလာ၊ ကေမာၻဒီးယား၊ အီရန္-အီရတ္ နယ္စပ္၊ Bougainville၊ အေရွ႕တီေမာႏွင့္ ေဆာ္လ္ မြန္ကြၽန္းစုမ်ားကဲ့သို႔ေသာ ေဒသတြင္းႏွင့္ ကမာၻလုံး ဆိုင္ရာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးမစ္ရွင္အမ်ားအျပားတြင္ တပ္ဖြဲ႕ဝင္မ်ားကို ကူညီပံ့ပိုးေပးထားေၾကာင္းလည္းသိရသည္။
စီးပြားေရး
နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံတြင္ အဆင့္ျမင့္စီးပြားေရးေဈး ကြက္ရွိၿပီး (၂၀၂၁)ခုႏွစ္တြင္ လူသားဖြံ႕ၿဖိဳးတိုး တက္မႈအòန္း ကိန္းအရ အဆင့္(၁၃)ေနရာတြင္ရွိ ကာ (၂၀၂၂)ခုႏွစ္တြင္ စီးပြားေရးလြတ္လပ္မႈအòန္း ကိန္းအရ အဆင့္(၄)ေနရာတြင္ ရပ္တည္ႏိုင္ခဲ့ ေၾကာင္းသိရသည္။ ထို႔ျပင္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံတြင္ တစ္ဦးခ်င္းဂ်ီဒီပီမွာ အေမရိကန္ေဒၚလာ (၃၆၂၅၄) ေဒၚလာျဖင့္ ဝင္ေငြျမင့္မားေသာ စီးပြားေရးရွိေၾကာင္း လည္းသိရသည္။ သမိုင္းေၾကာင္းအရ သယံဇာတ တူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းသည္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏စီးပြားေရးကို အခိုင္အမာအေထာက္အကူျဖစ္ေစခဲ့သည့္ လုပ္ငန္းျဖစ္ေၾကာင္းလည္း သိရသည္။ (၁၈၈၂)ခုႏွစ္ တြင္ Dunedin ၿမိဳ႕မွာ အေအးခံထားေသာ အသားမ်ား တင္ပို႔ေရာင္းခ်မႈသည္ နယူးဇီလန္ ႏိုင္ငံတြင္းတြင္ ခိုင္မာေသာစီးပြားေရးတိုးတက္မႈအတြက္ အေျခခံေပးသည့္ ကုန္သြယ္မႈတစ္ခုျဖစ္ခဲ့ၿပီး ၿဗိတိန္သို႔ အသား ႏွင့္ႏို႔ထြက္ပစၥည္းတင္ပို႔ေရာင္းခ်မႈလုပ္ငန္းကို ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ ၿဗိတိန္ႏွင့္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံတို႔ထံမွ လယ္ယာထြက္ကုန္ဝယ္လိုအား ျမင့္တက္လာမႈႏွင့္အတူ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံသည္ (၁၉၅၀) ျပည့္ႏွစ္ႏွင့္ (၁၉၆၀)ျပည့္ႏွစ္ မ်ားအတြင္း ဩစေၾတး လ်ႏွင့္အေနာက္ဥေရာပတို႔ထက္ ပိုမိုျမင့္မားေသာ လူေနမႈအဆင့္အတန္းကိုရရွိခဲ့ေၾကာင္းလည္း
သိရသည္။ (၁၉၈၄)ခုႏွစ္မွ စတင္ၿပီး နယူးဇီလန္၏ အစိုးရအဆက္ဆက္သည္ ႀကီးမားေသာ မက္ခ႐ိုစီးပြားေရး ျပန္လည္ ဖြဲ႕စည္းပုံကို မိတ္ဆက္ခဲ့ၿပီး နယူးဇီလန္ကို အကာအကြယ္ေပးေရးႏွင့္ ထိန္းခ်ဳပ္မႈျမင့္မားေသာစီးပြားေရးစနစ္မွ လြတ္လပ္ ေသာကုန္သြယ္မႈစီးပြားေရးစနစ္သို႔ လ်င္ျမန္စြာ ေျပာင္းလဲခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။
အႏုပညာ
Māori ယဥ္ေက်းမႈ ျပန္လည္ေပၚေပါက္လာမႈ၏ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းအေနျဖင့္ ႐ိုးရာလက္မႈလက္ရာမ်ား ထြင္းထုျခင္းကို လက္ရွိအခ်ိန္တြင္ ပိုမိုတြင္က်ယ္စြာ က်င့္သုံးလာၾကၿပီး Māori မ်ိဳးႏြယ္အႏုပညာရွင္ အေရအတြက္ႏွင့္ ဩဇာလႊမ္းမိုးမႈမ်ား ပိုမိုတိုးပြားလာ ခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ Māori လက္ရာအမ်ားစုတြင္ အမ်ားအားျဖင့္ အေသးစိတ္က် ေသာဦးေခါင္းပုံစံ သို႔မဟုတ္ အလြန္ဆိုး႐ြားေသာဦးေခါင္းပုံစံျဖင့္ လူ႐ုပ္ပုံ မ်ားပါဝင္ေၾကာင္းသိရသည္။ ခ႐ုပတ္ပုံစံ၊ အထစ္ပုံစံႏွင့္ ငါးအေၾကးခြံပုံစံမ်ားပါရွိေသာ မ်က္ႏွာျပင္ပုံစံမ်ားသည္ ထြင္းထုမႈအမ်ားစုကို အလွဆင္ထားေၾကာင္း လည္းသိရသည္။ ေခတ္မီထင္ရွားေသာ Māori ဗိသုကာလက္ရာမ်ားတြင္ သေကၤတထြင္းထုမႈမ်ားႏွင့္ သ႐ုပ္ေဖာ္ပုံမ်ားျဖင့္ အလွဆင္ထားေသာ ဘာသာေရးႏွင့္အမ်ားျပည္သူဆိုင္ရာအစည္းအေဝး မ်ားျပဳလုပ္သည့္ အိမ္ပုံစံမ်ားလည္း ပါဝင္ ေၾကာင္း သိရသည္။ အဆိုပါအေဆာက္အအုံမ်ားသည္ မတူ ကြဲျပားေသာစိတ္ဆႏၵ သို႔မဟုတ္ လိုအပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ လိုက္ေလ်ာညီေထြျဖစ္ေအာင္ ျပန္လည္တည္ ေဆာက္ရန္ႏွင့္ ေျပာင္းလဲရန္ဒီဇိုင္းထုတ္ထား ေၾကာင္းလည္းသိရသည္။
အေျခခံအေဆာက္အအုံ
(၂၀၁၅)ခုႏွစ္တြင္ ျပန္လည္ျပည့္ၿဖိဳးၿမဲစြမ္း အင္သည္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏ စုစုေပါင္းစြမ္းအင္ ေထာက္ပံ့မႈ၏ (၄၀ ဒသမ ၁)ရာခိုင္ႏႈန္းကို ထုတ္ေပးႏိုင္ခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားေပးေဝမႈအမ်ားစုကို ေရအား လွ်ပ္စစ္မွတစ္ဆင့္ ထုတ္လုပ္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း လည္းသိရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံပိုင္ Transpower ကုမၸဏီ သည္ ေျမာက္ႏွင့္ေတာင္ကြၽန္းစုမ်ားရွိ ဗို႔အားျမင့္ဂီယာလိုင္းမ်ားကို လည္ပတ္ေပးၿပီး Inter-Island HVDC လင့္ခ္ႏွစ္ခုကို အတူတကြ ခ်ိတ္ဆက္ေပးထားေၾကာင္းလည္းသိရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံတြင္ ေရေပးေဝေရးႏွင့္ မိလႅာစနစ္သည္ ပုံမွန္အားျဖင့္ ေကာင္းမြန္ေသာအရည္အေသြးမ်ားရွိ ေၾကာင္းလည္းသိရသည္။ ေဒသဆိုင္ ရာအာဏာပိုင္မ်ားသည္ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ေဒသအမ်ားစုသို႔ ေရေပးေဝရန္အတြက္ အေျခခံအေဆာက္အအုံမ်ားကို ပံ့ပိုးထားေၾကာင္းလည္း သိရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံ၏ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးကြန္ရက္တြင္ ကားလမ္း (၁၉၉)ကီလိုမီတာ၊ ရထားလမ္းမ်ား (၄၁၂၈)ကီလို မီတာအပါအဝင္ လမ္းမ်ား စုစုေပါင္း(၉၄၀ဝဝ)ကီလိုမီတာျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားသည္။ အဓိကၿမိဳ႕ႀကီး မ်ားႏွင့္ ၿမိဳ႕အမ်ားစုကို ဘတ္စကား ဝန္ေဆာင္မႈ မ်ားျဖင့္ခ်ိတ္ဆက္ထားၿပီး ရထားလမ္းမ်ားကို (၁၉၉၃)ခုႏွစ္တြင္ ပုဂၢလိကပိုင္ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ္ လည္း (၂၀ဝ၄)ခုႏွစ္ႏွင့္ (၂၀ဝ၈)ခုႏွစ္ၾကားတြင္ အစိုးရက အဆင့္ျပန္လည္သတ္မွတ္ေပးမႈမ်ား လုပ္ေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္း သိရသည္။ လက္ရွိအခ်ိန္တြင္ အစိုးရပိုင္လုပ္ငန္း KiwiRail သည္ ရထားလမ္းမ်ားကို လည္ပတ္လ်က္ရွိေၾကာင္းလည္းသိ ရသည္။ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံတြင္ ႏိုင္ငံတကာေလ ဆိပ္ေလးခုရွိၿပီး ၎တို႔မွာ Auckland, Christchurch, Queenstown ႏွင့္ Wellington တို႔ျဖစ္ၿပီး Auckland ႏွင့္ Christchurch ႏိုင္ငံတကာ ေလဆိပ္ႏွစ္ခုကသာ အျခားႏိုင္ငံမ်ားသို႔ မရပ္မနား ပ်ံသန္းသည့္ ေလေၾကာင္းခရီးစဥ္မ်ားကို ပံ့ပိုးေပးေၾကာင္းသိရသည္။