ပနားမားတူးမြောင်း၊ သြဇာဖြန့်ကျက်မှု ခိုင်မာရေး အခြားနိုင်ငံများကို စတေးလေ့ရှိသည့် အမေရိကန်၏ ခေတ်သစ်ကိုလိုနီပြုပုံ ဇာတ်လမ်း (ဘာသာပြန်ဆောင်းပါး)
1046
Htay Oung (NP News) - ဇွန် ၂၄
ပနားမား တူးမြောင်းဟာ ပစိဖိတ်နဲ့ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြီးနှစ်စင်းကို ဆက်သွယ်ထားတဲ့ လူလုပ်ရေ လမ်းကြောင်းဖြစ်ပြီး မြောက်နဲ့တောင် အမေရိကတိုက်ကြီးနှစ်ခုကို ပိုင်းခြားထားတဲ့ နေရာမှာ တည်ရှိပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကြီးနှစ်စင်းအတွင်း သင်္ဘောများ ကူးလူးသွားလာရာမှာ တောင်အမေရိကတိုက် တောင်ဘက်စွန်း တစ်လျှောက်ရှည်လျားပြီး အန္တရာယ်များတဲ့ ရေလမ်းကြောင်းအတိုင်း ခုတ်မောင်းစရာ မလိုရအောင် အချိန်တွေကို ထိရောက်စွာ လျော့ချပေးနိုင်ပါတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့် စီးပွားရေး၊ စစ်ရေးတို့မှာ ပထဝီနိုင်ငံရေးအရ မဟာဗျူဟာမြောက်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။
၅၁ မိုင်ခန့် အရှည်ရှိတဲ့ တူးမြောင်းမှာ “Lock“ လို့ ခေါ်တဲ့ ရေထိန်းဂိတ်တံခါးကြီးများကို အဖွင့်အပိတ်ပြုလုပ်ပြီး သမုဒ္ဒရာနှစ်ဖက် ရေမျက်နှာပြင်အမြင့် ကွာခြားချက်ကို ဖြေရှင်းပေးပါတယ်။ ၂၄ နာရီအတွင်း ပျမ်းမျှသင်္ဘောပေါင်း အစီး ၄ဝ တို့ ဖြတ်သန်းနေကြပြီး မျက်မှောက်ကမ္ဘာရဲ့ အံ့ဖွယ် ၇ ပါးထဲမှ တစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရတဲ့ အထိ ရှိခဲ့ပါတယ်။
အဲဒီနေရာမှာ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ဖို့ အရေးကို အလယ်ခေတ်ကုန်ဆုံးချိန် ခေါ် ခေတ်သစ်ကမ္ဘာရဲ့ နိဒါန်းပိုင်း အစ ၁၆ ရာစုနှစ်ကတည်းက နယ်ချဲ့လက်နက်နိုင်ငံအသီးသီးတို့က စိတ်ဝင်စားခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒီအချိန် ကြံ့ခိုင်တဲ့ သင်္ဘောများတည်ဆောက်နိုင်ပြီး ရေကြောင်းစူးစမ်းသွားလာရေးကို ဦးစားပေးတဲ့ ခေတ်မီစစ်လက်နက် ပိုင်ရှင် စပိန်ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ဟာ ပြိုင်ဘက် ပေါ်တူဂီတို့ကို စစ်ရေးအသာစီးရရှိဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။
ဥရောပနဲ့ အမေရိကတိုက်ရောက် လူဖြူကိုလိုနီနယ်ချဲ့သမားတွေအတွက် အရှေ့အိန္ဒိယလို့ သူတို့အခေါ် အ ရှေ့တောင်အာရှနဲ့ တရုတ်တို့ကို တိုတောင်းတဲ့ ရေလမ်းကြောင်းအတိုင်း သွားလာနိုင်ရေးဟာ ၁၇ ရာစုနှစ်မှာ ပြန်လည်အသက်ဝင်လာပါတယ်။ အဲဒီနယ်မြေကို အုပ်စိုးထားတဲ့ စပိန်တို့က တူးမြောင်း ဖောက်လုပ်သင့်တယ်လို့ အကြံပြုသူမှာ ၁၈ ရာစုနှစ် အဲဒီအချိန် ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်အောက်မှ လွတ်မြောက်စ အမေရိကန်များ ဖြစ်ကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း ၁၈၂ဝ ခုနှစ် လက်တင်အမေရိကမှာ စပိန်အင်ပါယာ ပြိုလဲသွားခဲ့ပါတယ်။ ၁၈၂၆ ခုနှစ် အမေရိကန်တို့ကပဲ သူတို့ဖာသာ ကိုယ်တိုင် ဖောက်လုပ်ဖို့ ယနေ့ခေတ် ကိုလံဘီယာ၊ ဗင်နီဇွဲလား၊ အီကွာဒေါ၊ ပနားမားနိုင်ငံတို့နဲ့ တရားဝင် စတင်ဆွေးနွေးခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဲဒီနိုင်ငံတွေအပေါ် မနာလိုခြင်းနဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးဖို့ ကြံစည်နေတဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ ခြေလှမ်းကို ကြိုတင်သိမြင်ကြတဲ့အတွက် အကောင်အထည် ပေါ်မလာခဲ့ပါဘူး။
၁၈၄၃ ခုနှစ်မှာ ဗြိတိန်နိုင်ငံက ကြိုးစားခဲ့ပေမယ့် ၅ နှစ်အတွင်း အပြီးဆောက်လုပ်မယ့် စီမံကိန်းဟာ စာရွက်ပေါ် မှာသာ ရှိခဲ့ပါတယ်၊ ၁၈၆၉ ခုနှစ် စူးအက်တူးမြောင်းကို အောင်မြင်စွာ တူးဖော်နိုင်ခဲ့တဲ့ ပြင်သစ်တို့က ပနားမား မှာလည်း တူးမြောင်းတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာဖို့ ကြိုးစားပြန်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ၁၈၈ဝ ပြည့်လွန်နှစ် ပြင်သစ်တို့ရဲ့ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ရေးစီအစဉ်ဟာ ၉ နှစ်အတွင်း အလုပ်သမား ၂ဝ,ဝဝဝ ခန့်သေဆုံးပြီးနောက် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံ သူများ ယုံကြည်မှုကျဆင်းလာရပြီး ၁၈၈၉ ခုနှစ်မှာ အပြီးတိုင် ပျက်ပြားသွားပါတယ်။ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ဖို့ ပြင်သစ်တို့နေရာမှာ အသည်းအသန် ဝင်ရောက်လာသူကတော့ အမေရိကန်သမ္မတ သီအိုဒိုရူးစ်ဗဲ့ ( ၁၉၃၃- ၁၉၄၅ ခုနှစ်) နဲ့ အထက်လွှတ်တော်တို့ဖြစ်ပါတယ်။ အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်ခေါင်းဆောင်များ၊ စီးပွားရေးသမားတွေရဲ့ အတ္တလန်တိတ်နဲ့ ပစိဖိတ်ကမ်းရိုးတန်းအကြား ကုန်ပစ္စည်းတွေကို မြန်မြန်ဆန်ဆန် စျေးပေါပေါနဲ့ တင်ပို့လိုတဲ့ ဆန္ဒပြင်းပြမှုကြောင့်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။
တကယ်တော့ ပနားမားဟာ အမေရိကန်အကူအညီနဲ့ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ရေးကို ငြင်းဆန်နေတဲ့ ကိုလံဘီ ယာနိုင်ငံကို ပုန်ကန်ပြီး ၁၉ဝ၃ နှစ်မှာ သီးခြားခွဲထွက်ခဲ့တဲ့ တိုင်းပြည် ဖြစ်ပါတယ်။ ပုန်ကန်မှုမှာ ပနားမား ဘက်က အမေရိကန် ရေတပ်က အတိအလင်း ဝင်ရောက်ကူညီခဲ့ပါတယ်။ ပနားမားနိုင်ငံ ထူထောင်ကြောင်း ကြေညာစဉ် ပထမဆုံး အသိအမှတ်ပြုခဲ့တဲ့ နိုင်ငံလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအတွက် ဝါရှင်တန်က ရရှိလိုက်တဲ့ ဆုလာဘ်ကတော့ တူးမြောင်း ဖောက်လုပ်ခွင့်နဲ့ ပနားမားတူးမြောင်းဖြစ်ပေါ်လာမယ့် ဒေသမှ နယ်မြေအများ အပြားကို ရာသက်ပန် ထိန်းချုပ်ခွင့် ရရှိသွားခြင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
သမိုင်းစဉ်ဆက် ကိုလံဘီယာဟာ အမေရိကန်ရဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးရာ နိုင်ငံဖြစ်ပါတယ်။ ၁၉ဝ၃ ခုနှစ် နှစ်နိုင်ငံ ချုပ် ဆိုခဲ့တဲ့စာချုပ်အရ နောင်တူးမြောင်းဖြစ်လာမယ့် တန်းကျင်မြေယာများကို အမေရိကန်စိတ်ကြိုက် ဝယ်ယူခွင့် ရရှိခဲ့ပြီးဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ဖို့အထိ ကိစ္စမှာ အမေရိကန် ငှက်ပျောခြံများကို ပြည်သူပိုင် သိမ်းလက်စ ကိုလံဘီယာလွှတ်တော်က ကန့်ကွက်နေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ပနားမားကိုပဲ သီးခြားနိုင်ငံဖြစ်လာ အောင် ကုလားဖန်ထိုးပြီး “ဒီလိုလုပ်ရင် ဒီလိုဖြစ်တယ်” လို့ စစ်ရေးကျူးကျော်စွက်ဖက်မှုနဲ့ မိတ်ဆွေကြီး ကိုလံ ဘီယာကို ပညာပေးလိုက်ရပါတော့တယ်။
၁၉ဝ၄ ခုနှစ် မေလ အမေရိကန်တို့ တက်သုတ်ရိုက် စတင်ဖောက်လုပ်ခဲ့တဲ့ ပနားမား တူးမြောင်းဟာ ၁ဝ နှစ်နီး ပါးအကြာ ၁၉၁၄ ခုနှစ် သြဂုတ်လမှာ အောင်မြင်စွာ ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ တစ်ပြိုင်နက်တည်းမှာပဲ အမေရိကန်ဟာ ၂ဝ ရာစုရဲ့ ပထမနှစ်များအတွင်း တူးမြောင်းအပါအဝင် ဝန်းကျင်နယ်မြေများအပေါ် စီမံခန့်ခွဲခွင့်ကို အရယူခဲ့ပါတယ်။
လက်တွေ့မှာလည်း ပနားမားတူးမြောင်းဟာ အမေရိကန်နိုင်ငံရဲ့ နည်းပညာနဲ့ စီးပွားရေးစွမ်းပကားကို ကိုယ်စ စားပြုသလို ရှိခဲ့ပါတယ်။ တူးမြောင်းကို အမေရိကန်က ထိန်းချုပ်ထားခြင်းဟာ ပနားမားနိုင်ငံအတွက် ဒေါသ ထွက်စရာဖြစ်ရပေမယ့် အဲဒီလို လုပ်နိုင်တာကိုပဲ သူတို့ရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ အောင်မြင်မှုအဖြစ် အမေရိကန်တို့က ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားခဲ့ပါတယ်။ သူတို့ပြောသလိုပဲ ပနားမားတူးမြောင်းကြောင့် အမေရိကန်ဟာ ပထဝီနိုင်ငံရေးမှာ ပြိုင်ဘက်ကင်း ဖြစ်လာပါတယ်။
၁၉၈၉ ခုနှစ် သမ္မတ ဂျော့ခ်ျဒဗလျူဘွတ်ရှ်လက်ထက် အမေရိကန်တပ်တွေက ပနားမားနိုင်ငံကို ဝင်ရောက် တိုက်ခိုက်ခဲ့ပါတယ်။ အကြောင်းပြချက်ကတော့ ပနားမားနိုင်ငံမှာ ဒီမိုကရေစီစနစ် တည်ဆောက်ရေးအတွက်လို့ ဆိုပါတယ်။ တရားဝင်အုပ်ချုပ်နေသူ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး မန်နျူရယ်နိုရေးဂါးကို ရာထူးမှ ဖယ်ရှားပြီး မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်း၀ယ်ဖောက်ကားမှုနဲ့ အပြစ်ပေးနိုင်ဖို့လို့ ပြောပါတယ်။
အမှန်စင်စစ် ဂျင်နရယ်နိုရေးဂါးဟာ အမေရိကန် စီအိုင်အေရဲ့ တန်ဖိုးအရှိဆုံး လူယုံတစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။ ဝါရှင် တန်ကို အရေးကြီးထောက်လှမ်းရေးသတင်းများ ပေးပို့ရင်း လက်တင်အမေရိက တစ်ခွင်လုံးရှိ အမေရိကန် ကျောထောက်နောက်ခံပြု တရားမ၀င် လက်နက်ကိုင်တပ်များအတွက် လက်နက်ခဲယမ်းများ၊ ငွေကြေးများ ပေးပို့ရာမှာ လမ်းပြတစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။
အဲဒီ မတိုင်မီ ၁၉၆၈ ခုနှစ် ပနားမားနိုင်ငံမှာ စစ်အာဏာသိမ်းယူမှုဖြစ်ပွားခဲ့ပါတယ်။ အာဏာသိမ်း ဦးဆောင်သူက ပနားမားအမျိုးသားအစောင့်တပ်မှ စစ်ဦးစီးချုပ် အိုမာတာရို့စ်ဂ်ျဖြစ်ပြီး နိုရေးဂါးရဲ့ ဆရာရင်းဖြစ်ပါတယ်။ ပနားမား အမေရိကန်စစ်ကျောင်းထွက် နိုရေးဂါးလည်း ထောက်လှမ်းရေးအကြီးအကဲနဲ့ နိုင်ငံရဲ့ သြဇာအကြီးဆုံး ပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်လာပါတယ်။ ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲကို ကမ္ဘောဒီးယား-လောနိုင်ငံတို့အထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့သူ အမေရိကန်သမ္မတ လင်ဒန်ဂျွန်ဆင်ကိုယ်တိုင် နိုရေးဂါးဟာ ပနားမားတပ်မတော်ရဲ့ ထွန်းပြောင်တဲ့ ကြယ်ပွင့်ဖြစ်ကြောင်း ဂုဏ်ယူပြောဆိုခဲ့ဖူးပါတယ်။
၁၉၇၇ ခုနှစ် ဝါရှင်တန်ဒီစီမြို့မှာ သမ္မတ ဂျင်မီကာတာနဲ့ ပနားမားအာဏာသိမ်း စစ်ခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး အိုမာတာရို့စ်ဂ်ျတို့ လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့တဲ့ စာချုပ်အရ ပနားမားတူးမြောင်းနဲ့ တန်းကျင်နယ်မြေအပေါ် အမေရိ ကန်တို့ရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုကို အာမခံထားပါတယ်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်အထိ တူးမြောင်းကို ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ဖို့ အမေရိ ကန်ထံ အခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းထားပါတယ်။ အရပ်ဘက် ဒီမိုကရေစီ အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကို ကာကွယ်စောင့် ရှောက်သူ ကမ္ဘာ့ပုလိပ်ကြီး အမေရိကန်ဟာ ပနားမား စစ်အာဏာသိမ်းမှုမှာ သူ့ပယောဂကင်းရဲ့လား သံသယ ဖြစ်စရာ ရှိပါတယ်။
၁၉၈၃ ခုနှစ် ပနားမားနိုင်ငံ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်လာတဲ့ နိုရေးဂါးနဲ့ စီအိုင်အေတို့ အကွဲအပြဲဇာတ်လမ်းဟာ ၁၉၈၅ ခုနှစ် ပနားမားလူမျိုး အီတလီတက္ကသိုလ်ထွက် ဆေးဆရာဝန် ဟူဂိုစပါဒါဖိုရာ အသတ်ခံရမှုမှ စတင်ခဲ့ပါတယ်။ စပါဒါဖိုရာဟာ အဲဒီအချိန် ကျူးဘားနဲ့ ရုရှားတို့ သြဇာလွှမ်းမိုးနေတဲ့ နစ်ကာရာဂွာအစိုးရကို တော်လှန်ပုန်နေတဲ့ FSR ပြောက်ကျားတိုက်ခိုက်ရေးတပ်မှာ ဆေးမှူးတစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။ အိမ်နီးချင်း ကော်စတာရီကာနိုင်ငံမှ ပနား မားနိုင်ငံအတွင်း ပြန်လည်ဝင်ရောက်လာစဉ် နိုရေးဂါးရဲ့ တပ်များက ဖမ်းဆီးခဲ့တယ်လို့ ဆိုကြပြီး နောက်ပိုင်း ခေါင်းပြတ်နေတဲ့ စပါဒါဖိုရာရဲ့ ရုပ်အလောင်းကို စာတိုက်ပုံးထဲမှာ တွေ့ကြရပါတယ်။ သူ့ရဲ့ နံရိုးများဟာ ကျိုး ကြေနေပြီး ငယ်ပါကို ထုရိုက်ကာ စအိုကိုလည်း လိင်ဆက်ဆံခံထားရပုံပေါ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ လူသတ်မှု အတွက် အမိန့်ပေးသူဟာ နိုရေးဂါးဖြစ်တယ်လို့ အထောက်အထားများ တွေ့ရကြောင်း သိရှိရပါတယ်။
ပနားမားနဲ့ အမေရိကန်တို့ရဲ့ ဆက်နွယ်မှုဟာ ယနေ့တိုင် အလွန်ရှုပ်ထွေးပါတယ်။ ပနားမားနိုင်ငံ မူးယစ် ဆေးတိုက်ဖျက်ရေးခေါင်းစဉ်အောက် အမေရိကန်ရဲ့ စစ်ရေးအကူအညီဟာ ပြိုင်ဘက် ပနားမားသူပုန်များကို နှိမ်နင်းရေးဖြစ်နေပြီး နိုရေးဂါးရဲ့ မူးယစ်ဆေးတိုက်ဖျက်ရေးမှာ ကိုကင်းသယ်ယူပို့ဆောင်သူများက သတင်းပေး များဖြစ်နေကြပါတယ်။ ပနားမားနိုင်ငံအတွင်း အမေရိကန် မရိန်းတပ်သားများ အသတ်ခံရခြင်းဟာ ခိုင်လုံတဲ့ လတ်တလော အကြောင်းပြချက်ဖြစ်ပေမဲ့ ကျူးကျော်မှု မစတင်မီ လပေါင်းများစွာကတည်းက အမေရိကန် ဘက်မှာ ကြိုတင်ပြင်ဆင်ခဲ့ကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။
ပနားမား ကျူးကျော်မှုဟာ ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲပြီးလျှင် အမေရိကန်ရဲ့ အကြီးမားဆုံး စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုဖြစ်ပြီး စစ်သား ၂၇,ဝဝဝ ကျော်နဲ့ စစ်လေယာဉ် အစီး ၃ဝဝ တို့ ပါဝင်ပါတယ်။ ပနားမားမြို့တော်အလယ်ပိုင်းနဲ့ အရပ်သား အများစု သေကြေပျက်စီးခဲ့ရပါတယ်။ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှုဟာ နိုင်ငံတကာဥပဒေကို ပြောင်ပြောင်တင်းတင်း ချိုးဖောက်မှုအဖြစ် ၁၉၈၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၉ ရက် ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေညီလာခံက ကြားနေ ၄ဝ၊ ထောက်ခံ ၇၅၊ ကန့်ကွက် ၂ဝ မဲတို့နဲ့ ရှုတ်ချခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဆုံးဖြတ်ချက်ဟာ အမေရိကန် ကိုယ်တိုင် ဗီတိုအာဏာပိုင်ဆိုင်ထားတဲ့ ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ UNSC ကိုတောင် မရောက်ရှိလိုက်ပါဘူး။
တစ်လနဲ့ ရက်သတ္တ တစ်ပတ်ကျော် ကျူးကျော်မှုအပြီးမှာ နိုင်ငံရေးဂါး အဖမ်းခံရပြီး ပနားမားတပ်မတော် ဖျက်သိမ်းခံလိုက်ရပါတယ်။ ဗဟိုအမေရိကရဲ့ တောင်ဘက်အကျဆုံး လူဦးရေ ၃ ဒသမ ၈ သန်းခန့်နေထိုင်ရာ ပနားမားနိုင်ငံဟာ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၂ဝ၂၁ ခုနှစ်မှာ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုက နိုင်ငံပေါင်း ၁၈ဝ မှာ အဆင့် ၁ဝ၅ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အကျင့်ပျက်ခြစားမှုက ထမင်းစားရေသောက် ထုံးစံတစ်ခုအဖြစ် လက်ခံ ထားကြပါတယ်။ စစ်တပ် မရှိပဲ အမှုထမ်း ၃ဝ,ဝဝဝ ခန့်ပါ အမျိုးသား အရံလုံခြုံရေးအဖွဲ့သာ ရှိတဲ့နိုင်ငံမှာ အမေရိကန်တပ်သား ၆၅ဝဝ ခန့်ရှိနေပါတယ်။
နိုရေးဂါးဟာ မူယစ်ဆေးဝါး မှောင်ခိုမှု၊ ငွေကြေးခဝါချမှု ပုဒ်မတွေနဲ့ စွဲချက်အတင်ခံရပြီး ထောင်ဒဏ် အနှစ် ၄ဝ ချမှတ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သူ့ရဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့အပြုအမူကြောင့်လို့ဆိုပြီး ထောင်ဒဏ်ကို ၁၇ နှစ်အထိ လျော့ ချပြင်ဆင်ပေးခဲ့ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ စစ်ရာဇဝတ်မှုများအတွက် ၂ဝ၁ဝ ခုနှစ်မှာ ပြင်သစ်နိုင်ငံကို လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ပေမယ့် တစ်နှစ်သာ ချုပ်နှောင်ထားခဲ့ပြီး ပနားမားကို ပြန်လည်ရောက်ရှိလာပါတယ်။ ၂ဝ၁၇ ခုနှစ် အသက် ၈၃ နှစ်အရွယ် နိုရေးဂါးဟာ ပနားမားစီးတီးမြို့မှာ ဦးနှောက်အကျိတ်ကင်ဆာနဲ့ ကွယ်လွန်ပါတယ်။
၂ဝ၁၂ ခုနှစ် စစ်တမ်းအရ ပနားမားပြည်သူ ၃၂ ရာခိုင်နှုန်းက အမေရိကန်ဦးဆောင်မှုကို ထောက်ခံကြပြီး ၁၆ ရာခိုင်နှုန်း ကန့်ကွက် နှင့် ၅၂ ရာခိုင်နှုန်း ကြားနေကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်စဉ် အလုပ်သမားပေါင်း ၄ဝ,ဝဝဝ ကျော်ကို အသုံးပြုခဲ့ပြီး တောတောင်ထူထပ်ခြင်း အဆိပ်ပြင်းမြွေများ၊ ပင့်ကူနဲ့ အင်းဆက်ပိုးမွှားများက ဒုက္ခပေးတဲ့အတွက် လူ့အသက်ပေါင်း ၂၅,ဝဝဝ ခန့် ဆုံးရှုံးခဲ့ခြင်းဟာ ကမ္ဘာ့ဆောက်လုပ်ရေး သမိုင်းမှာ အမည်းစက်ကြီး တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် တရားဝင် ကိန်းဂဏန်းများမှာတော့ သေဆုံးသူ ၅၆ဝ၉ ဦးလို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒဏ်ရာရရှိသူ ထောင်ပေါင်းများစွာရှိခဲ့ပြီး အချို့ဟာ ရာသက်ပန် ဒုက္ခိတဖြစ် သွားကြပါတယ်။ ငန်းဝါအဖျား ရောဂါ၊ ငှက်ဖျားရောဂါမှာ ခြင်ရဲ့အရေးပါပုံကို အဲဒီအချိန် ဆေးသိပ္ပံပညာက မသိရှိခဲ့ကြသေးလို့ တစ်လလျှင် အလုပ်သမား ၂ဝဝ ကျော်နှုန်း သေဆုံးခဲ့ရပါတယ်။ တူးမြောင်းတစ်ဖက်တစ်ချက်မှာ ရှိတဲ့ သမုဒ္ဒရာတစ်ခုချင်းစီရဲ့ အပူပိုင်းပင်လယ်နေသက်ရှိ မျိုးစိတ်အသီးသီးရဲ့ ဂေဟဗေဒစနစ်ကို ခြိမ်းခြောက်နေပါတယ်။
တူးမြောင်းကို ကြိမ်ရေအများဆုံး အသုံးပြုတဲ့ နိုင်ငံများမှာ အမေရိကန်က ထိပ်ဆုံးဖြစ်ပြီး တရုတ်-ဂျပန်- ချီလီနဲ့ တောင်ကိုရီးယားတို့က အစဉ်အလိုက် ရပ်တည်နေကြပါတယ်။ တစ်ရက်လျှင် ၂၄ နာရီ အသုံးပြုနိုင်ပြီး ကုန်စည် တန်ချိန် သန်း ၂ဝဝ ကျော်ကို ဖြတ်သန်းခွင့်ပေးနိုင်တဲ့အတွက် ပနားမားနိုင်ငံက ရရှိတဲ့ အခွန်အခဟာ နှစ်စဉ် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂ ဘီလျံရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ပနားမားတူးမြောင်းအပေါ် အကျိုးအမြတ်အများဆုံး ရရှိနေသူက အမေရိကန်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တစ်နှစ်လျှင် ဒေါ်လာ ၃ ဘီလျံနီးပါး အမြတ်ထွက်နေတယ်လို့ ၂ဝ၂၁ ခုနှစ် မှတ်တမ်းများမှာ ပြသနေပါတယ်။
(history.com., 6 September 2022,” Panama Canal “ ကို ဆီလျော် အောင် ကောက်နှုတ်ဘာသာ ပြန်ဆို၍ အခြားဆက်စပ်သတင်းများကို ပေါင်းစပ်ဖော်ပြသည်။)
zawgyi version
ပနားမားတူးေျမာင္း၊ ၾသဇာျဖန္႔က်က္မႈ ခိုင္မာေရး အျခားႏိုင္ငံမ်ားကို စေတးေလ့ရွိသည့္ အေမရိကန္၏ ေခတ္သစ္ ကိုလိုနီျပဳပုံဇာတ္လမ္း (ဘာသာျပန္ေဆာင္းပါး)
Htay Oung (NP News) - ဇြန္ ၂၄
ပနားမား တူးေျမာင္းဟာ ပစိဖိတ္နဲ႔ အတၱလန္တိတ္ သမုဒၵရာႀကီးႏွစ္စင္းကို ဆက္သြယ္ထားတဲ့ လူလုပ္ေရ လမ္းေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး ေျမာက္နဲ႔ေတာင္ အေမရိကတိုက္ႀကီးႏွစ္ခုကို ပိုင္းျခားထားတဲ့ ေနရာမွာ တည္ရွိပါတယ္။ သမုဒၵရာႀကီးႏွစ္စင္းအတြင္း သေဘၤာမ်ား ကူးလူးသြားလာရာမွာ ေတာင္အေမရိကတိုက္ ေတာင္ဘက္စြန္း တစ္ေလွ်ာက္ရွည္လ်ားၿပီး အႏၲရာယ္မ်ားတဲ့ ေရလမ္းေၾကာင္းအတိုင္း ခုတ္ေမာင္းစရာ မလိုရေအာင္ အခ်ိန္ေတြကို ထိေရာက္စြာ ေလ်ာ့ခ်ေပးႏိုင္ပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ စီးပြားေရး၊ စစ္ေရးတို႔မွာ ပထဝီႏိုင္ငံေရးအရ မဟာဗ်ဴဟာေျမာက္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
၅၁ မိုင္ခန္႔ အရွည္ရွိတဲ့ တူးေျမာင္းမွာ “Lock“ လို႔ ေခၚတဲ့ ေရထိန္းဂိတ္တံခါးႀကီးမ်ားကို အဖြင့္အပိတ္ျပဳလုပ္ၿပီး သမုဒၵရာႏွစ္ဖက္ ေရမ်က္ႏွာျပင္အျမင့္ ကြာျခားခ်က္ကို ေျဖရွင္းေပးပါတယ္။ ၂၄ နာရီအတြင္း ပ်မ္းမွ်သေဘၤာေပါင္း အစီး ၄ဝ တို႔ ျဖတ္သန္းေနၾကၿပီး မ်က္ေမွာက္ကမာၻရဲ႕ အံ့ဖြယ္ ၇ ပါးထဲမွ တစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ခံရတဲ့ အထိ ရွိခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီေနရာမွာ တူးေျမာင္းေဖာက္လုပ္ဖို႔ အေရးကို အလယ္ေခတ္ကုန္ဆုံးခ်ိန္ ေခၚ ေခတ္သစ္ကမာၻရဲ႕ နိဒါန္းပိုင္း အစ ၁၆ ရာစုႏွစ္ကတည္းက နယ္ခ်ဲ႕လက္နက္ႏိုင္ငံအသီးသီးတို႔က စိတ္ဝင္စားခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ ႀကံ့ခိုင္တဲ့ သေဘၤာမ်ားတည္ေဆာက္ႏိုင္ၿပီး ေရေၾကာင္းစူးစမ္းသြားလာေရးကို ဦးစားေပးတဲ့ ေခတ္မီစစ္လက္နက္ ပိုင္ရွင္ စပိန္ရဲ႕ ရည္႐ြယ္ခ်က္ဟာ ၿပိဳင္ဘက္ ေပၚတူဂီတို႔ကို စစ္ေရးအသာစီးရရွိဖို႔ ရည္႐ြယ္ပါတယ္။
ဥေရာပနဲ႔ အေမရိကတိုက္ေရာက္ လူျဖဴကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ႕သမားေတြအတြက္ အေရွ႕အိႏၵိယလို႔ သူတို႔အေခၚ အ ေရွ႕ေတာင္အာရွနဲ႔ တ႐ုတ္တို႔ကို တိုေတာင္းတဲ့ ေရလမ္းေၾကာင္းအတိုင္း သြားလာႏိုင္ေရးဟာ ၁၇ ရာစုႏွစ္မွာ ျပန္လည္အသက္ဝင္လာပါတယ္။ အဲဒီနယ္ေျမကို အုပ္စိုးထားတဲ့ စပိန္တို႔က တူးေျမာင္း ေဖာက္လုပ္သင့္တယ္လို႔ အႀကံျပဳသူမွာ ၁၈ ရာစုႏွစ္ အဲဒီအခ်ိန္ ၿဗိတိသွ်ကိုလိုနီလက္ေအာက္မွ လြတ္ေျမာက္စ အေမရိကန္မ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လည္း ၁၈၂ဝ ခုႏွစ္ လက္တင္အေမရိကမွာ စပိန္အင္ပါယာ ၿပိဳလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ အေမရိကန္တို႔ကပဲ သူတို႔ဖာသာ ကိုယ္တိုင္ ေဖာက္လုပ္ဖို႔ ယေန႔ေခတ္ ကိုလံဘီယာ၊ ဗင္နီဇြဲလား၊ အီကြာေဒါ၊ ပနားမားႏိုင္ငံတို႔နဲ႔ တရားဝင္ စတင္ေဆြးေႏြးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီႏိုင္ငံေတြအေပၚ မနာလိုျခင္းနဲ႔ ၾသဇာလႊမ္းမိုးဖို႔ ႀကံစည္ေနတဲ့ အေမရိကန္ရဲ႕ ေျခလွမ္းကို ႀကိဳတင္သိျမင္ၾကတဲ့အတြက္ အေကာင္အထည္ ေပၚမလာခဲ့ပါဘူး။
၁၈၄၃ ခုႏွစ္မွာ ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံက ႀကိဳးစားခဲ့ေပမယ့္ ၅ ႏွစ္အတြင္း အၿပီးေဆာက္လုပ္မယ့္ စီမံကိန္းဟာ စာ႐ြက္ေပၚ မွာသာ ရွိခဲ့ပါတယ္၊ ၁၈၆၉ ခုႏွစ္ စူးအက္တူးေျမာင္းကို ေအာင္ျမင္စြာ တူးေဖာ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ျပင္သစ္တို႔က ပနားမား မွာလည္း တူးေျမာင္းတစ္ခု ေပၚေပါက္လာဖို႔ ႀကိဳးစားျပန္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၈၈ဝ ျပည့္လြန္ႏွစ္ ျပင္သစ္တို႔ရဲ႕ တူးေျမာင္းေဖာက္လုပ္ေရးစီအစဥ္ဟာ ၉ ႏွစ္အတြင္း အလုပ္သမား ၂ဝ,ဝဝဝ ခန္႔ေသဆုံးၿပီးေနာက္ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံ သူမ်ား ယုံၾကည္မႈက်ဆင္းလာရၿပီး ၁၈၈၉ ခုႏွစ္မွာ အၿပီးတိုင္ ပ်က္ျပားသြားပါတယ္။ တူးေျမာင္းေဖာက္လုပ္ဖို႔ ျပင္သစ္တို႔ေနရာမွာ အသည္းအသန္ ဝင္ေရာက္လာသူကေတာ့ အေမရိကန္သမၼတ သီအိုဒို႐ူးစ္ဗဲ့ ( ၁၉၃၃- ၁၉၄၅ ခုႏွစ္) နဲ႔ အထက္လႊတ္ေတာ္တို႔ျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္နဲ႔ ၿဗိတိန္ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ စီးပြားေရးသမားေတြရဲ႕ အတၱလန္တိတ္နဲ႔ ပစိဖိတ္ကမ္း႐ိုးတန္းအၾကား ကုန္ပစၥည္းေတြကို ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ေစ်းေပါေပါနဲ႔ တင္ပို႔လိုတဲ့ ဆႏၵျပင္းျပမႈေၾကာင့္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ ပနားမားဟာ အေမရိကန္အကူအညီနဲ႔ တူးေျမာင္းေဖာက္လုပ္ေရးကို ျငင္းဆန္ေနတဲ့ ကိုလံဘီ ယာႏိုင္ငံကို ပုန္ကန္ၿပီး ၁၉ဝ၃ ႏွစ္မွာ သီးျခားခြဲထြက္ခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္ ျဖစ္ပါတယ္။ ပုန္ကန္မႈမွာ ပနားမား ဘက္က အေမရိကန္ ေရတပ္က အတိအလင္း ဝင္ေရာက္ကူညီခဲ့ပါတယ္။ ပနားမားႏိုင္ငံ ထူေထာင္ေၾကာင္း ေၾကညာစဥ္ ပထမဆုံး အသိအမွတ္ျပဳခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ ဝါရွင္တန္က ရရွိလိုက္တဲ့ ဆုလာဘ္ကေတာ့ တူးေျမာင္း ေဖာက္လုပ္ခြင့္နဲ႔ ပနားမားတူးေျမာင္းျဖစ္ေပၚလာမယ့္ ေဒသမွ နယ္ေျမအမ်ား အျပားကို ရာသက္ပန္ ထိန္းခ်ဳပ္ခြင့္ ရရွိသြားျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
သမိုင္းစဥ္ဆက္ ကိုလံဘီယာဟာ အေမရိကန္ရဲ႕ ၾသဇာလႊမ္းမိုးရာ ႏိုင္ငံျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉ဝ၃ ခုႏွစ္ ႏွစ္ႏိုင္ငံ ခ်ဳပ္ ဆိုခဲ့တဲ့စာခ်ဳပ္အရ ေနာင္တူးေျမာင္းျဖစ္လာမယ့္ တန္းက်င္ေျမယာမ်ားကို အေမရိကန္စိတ္ႀကိဳက္ ဝယ္ယူခြင့္ ရရွိခဲ့ၿပီးျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တူးေျမာင္းေဖာက္လုပ္ဖို႔အထိ ကိစၥမွာ အေမရိကန္ ငွက္ေပ်ာၿခံမ်ားကို ျပည္သူပိုင္ သိမ္းလက္စ ကိုလံဘီယာလႊတ္ေတာ္က ကန္႔ကြက္ေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပနားမားကိုပဲ သီးျခားႏိုင္ငံျဖစ္လာ ေအာင္ ကုလားဖန္ထိုးၿပီး “ဒီလိုလုပ္ရင္ ဒီလိုျဖစ္တယ္” လို႔ စစ္ေရးက်ဴးေက်ာ္စြက္ဖက္မႈနဲ႔ မိတ္ေဆြႀကီး ကိုလံ ဘီယာကို ပညာေပးလိုက္ရပါေတာ့တယ္။
၁၉ဝ၄ ခုႏွစ္ ေမလ အေမရိကန္တို႔ တက္သုတ္႐ိုက္ စတင္ေဖာက္လုပ္ခဲ့တဲ့ ပနားမား တူးေျမာင္းဟာ ၁ဝ ႏွစ္နီး ပါးအၾကာ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လမွာ ေအာင္ျမင္စြာ ၿပီးစီးခဲ့ပါတယ္။ တစ္ၿပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ အေမရိကန္ဟာ ၂ဝ ရာစုရဲ႕ ပထမႏွစ္မ်ားအတြင္း တူးေျမာင္းအပါအဝင္ ဝန္းက်င္နယ္ေျမမ်ားအေပၚ စီမံခန္႔ခြဲခြင့္ကို အရယူခဲ့ပါတယ္။
လက္ေတြ႕မွာလည္း ပနားမားတူးေျမာင္းဟာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံရဲ႕ နည္းပညာနဲ႔ စီးပြားေရးစြမ္းပကားကို ကိုယ္စ စားျပဳသလို ရွိခဲ့ပါတယ္။ တူးေျမာင္းကို အေမရိကန္က ထိန္းခ်ဳပ္ထားျခင္းဟာ ပနားမားႏိုင္ငံအတြက္ ေဒါသ ထြက္စရာျဖစ္ရေပမယ့္ အဲဒီလို လုပ္ႏိုင္တာကိုပဲ သူတို႔ရဲ႕ ႏိုင္ငံျခားေရးမူဝါဒ ေအာင္ျမင္မႈအျဖစ္ အေမရိကန္တို႔က ဂုဏ္ယူဝင့္ႂကြားခဲ့ပါတယ္။ သူတို႔ေျပာသလိုပဲ ပနားမားတူးေျမာင္းေၾကာင့္ အေမရိကန္ဟာ ပထဝီႏိုင္ငံေရးမွာ ၿပိဳင္ဘက္ကင္း ျဖစ္လာပါတယ္။
၁၉၈၉ ခုႏွစ္ သမၼတ ေဂ်ာ့ခ္်ဒဗလ်ဴဘြတ္ရွ္လက္ထက္ အေမရိကန္တပ္ေတြက ပနားမားႏိုင္ငံကို ဝင္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါတယ္။ အေၾကာင္းျပခ်က္ကေတာ့ ပနားမားႏိုင္ငံမွာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္ေရးအတြက္လို႔ ဆိုပါတယ္။ တရားဝင္အုပ္ခ်ဳပ္ေနသူ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး မန္န်ဴရယ္ႏိုေရးဂါးကို ရာထူးမွ ဖယ္ရွားၿပီး မူးယစ္ေဆးဝါး ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားမႈနဲ႔ အျပစ္ေပးႏိုင္ဖို႔လို႔ ေျပာပါတယ္။
အမွန္စင္စစ္ ဂ်င္နရယ္ႏိုေရးဂါးဟာ အေမရိကန္ စီအိုင္ေအရဲ႕ တန္ဖိုးအရွိဆုံး လူယုံတစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ ဝါရွင္ တန္ကို အေရးႀကီးေထာက္လွမ္းေရးသတင္းမ်ား ေပးပို႔ရင္း လက္တင္အေမရိက တစ္ခြင္လုံးရွိ အေမရိကန္ ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံျပဳ တရားမ၀င္ လက္နက္ကိုင္တပ္မ်ားအတြက္ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ား၊ ေငြေၾကးမ်ား ေပးပို႔ရာမွာ လမ္းျပတစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ မတိုင္မီ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္ ပနားမားႏိုင္ငံမွာ စစ္အာဏာသိမ္းယူမႈျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ အာဏာသိမ္း ဦးေဆာင္သူက ပနားမားအမ်ိဳးသားအေစာင့္တပ္မွ စစ္ဦးစီးခ်ဳပ္ အိုမာတာ႐ို႕စ္ဂ္်ျဖစ္ၿပီး ႏိုေရးဂါးရဲ႕ ဆရာရင္းျဖစ္ပါတယ္။ ပနားမား အေမရိကန္စစ္ေက်ာင္းထြက္ ႏိုေရးဂါးလည္း ေထာက္လွမ္းေရးအႀကီးအကဲနဲ႔ ႏိုင္ငံရဲ႕ ၾသဇာအႀကီးဆုံး ပုဂၢိဳလ္ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဗီယက္နမ္စစ္ပြဲကို ကေမာၻဒီးယား-ေလာႏိုင္ငံတို႔အထိ ခ်ဲ႕ထြင္ခဲ့သူ အေမရိကန္သမၼတ လင္ဒန္ဂြၽန္ဆင္ကိုယ္တိုင္ ႏိုေရးဂါးဟာ ပနားမားတပ္မေတာ္ရဲ႕ ထြန္းေျပာင္တဲ့ ၾကယ္ပြင့္ျဖစ္ေၾကာင္း ဂုဏ္ယူေျပာဆိုခဲ့ဖူးပါတယ္။
၁၉၇၇ ခုႏွစ္ ဝါရွင္တန္ဒီစီၿမိဳ႕မွာ သမၼတ ဂ်င္မီကာတာနဲ႔ ပနားမားအာဏာသိမ္း စစ္ေခါင္းေဆာင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး အိုမာတာ႐ို႕စ္ဂ္်တို႔ လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့တဲ့ စာခ်ဳပ္အရ ပနားမားတူးေျမာင္းနဲ႔ တန္းက်င္နယ္ေျမအေပၚ အေမရိ ကန္တို႔ရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈကို အာမခံထားပါတယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္အထိ တူးေျမာင္းကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ဖို႔ အေမရိ ကန္ထံ အခြင့္အာဏာ အပ္ႏွင္းထားပါတယ္။ အရပ္ဘက္ ဒီမိုကေရစီ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ ေရွာက္သူ ကမာၻ႔ပုလိပ္ႀကီး အေမရိကန္ဟာ ပနားမား စစ္အာဏာသိမ္းမႈမွာ သူ႔ပေယာဂကင္းရဲ႕လား သံသယ ျဖစ္စရာ ရွိပါတယ္။
၁၉၈၃ ခုႏွစ္ ပနားမားႏိုင္ငံ ေခါင္းေဆာင္ျဖစ္လာတဲ့ ႏိုေရးဂါးနဲ႔ စီအိုင္ေအတို႔ အကြဲအၿပဲဇာတ္လမ္းဟာ ၁၉၈၅ ခုႏွစ္ ပနားမားလူမ်ိဳး အီတလီတကၠသိုလ္ထြက္ ေဆးဆရာဝန္ ဟူဂိုစပါဒါဖိုရာ အသတ္ခံရမႈမွ စတင္ခဲ့ပါတယ္။ စပါဒါဖိုရာဟာ အဲဒီအခ်ိန္ က်ဴးဘားနဲ႔ ႐ုရွားတို႔ ၾသဇာလႊမ္းမိုးေနတဲ့ နစ္ကာရာဂြာအစိုးရကို ေတာ္လွန္ပုန္ေနတဲ့ FSR ေျပာက္က်ားတိုက္ခိုက္ေရးတပ္မွာ ေဆးမႉးတစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ အိမ္နီးခ်င္း ေကာ္စတာရီကာႏိုင္ငံမွ ပနား မားႏိုင္ငံအတြင္း ျပန္လည္ဝင္ေရာက္လာစဥ္ ႏိုေရးဂါးရဲ႕ တပ္မ်ားက ဖမ္းဆီးခဲ့တယ္လို႔ ဆိုၾကၿပီး ေနာက္ပိုင္း ေခါင္းျပတ္ေနတဲ့ စပါဒါဖိုရာရဲ႕ ႐ုပ္အေလာင္းကို စာတိုက္ပုံးထဲမွာ ေတြ႕ၾကရပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ နံ႐ိုးမ်ားဟာ က်ိဳး ေၾကေနၿပီး ငယ္ပါကို ထု႐ိုက္ကာ စအိုကိုလည္း လိင္ဆက္ဆံခံထားရပုံေပၚတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ လူသတ္မႈ အတြက္ အမိန္႔ေပးသူဟာ ႏိုေရးဂါးျဖစ္တယ္လို႔ အေထာက္အထားမ်ား ေတြ႕ရေၾကာင္း သိရွိရပါတယ္။
ပနားမားနဲ႔ အေမရိကန္တို႔ရဲ႕ ဆက္ႏြယ္မႈဟာ ယေန႔တိုင္ အလြန္ရႈပ္ေထြးပါတယ္။ ပနားမားႏိုင္ငံ မူးယစ္ ေဆးတိုက္ဖ်က္ေရးေခါင္းစဥ္ေအာက္ အေမရိကန္ရဲ႕ စစ္ေရးအကူအညီဟာ ၿပိဳင္ဘက္ ပနားမားသူပုန္မ်ားကို ႏွိမ္နင္းေရးျဖစ္ေနၿပီး ႏိုေရးဂါးရဲ႕ မူးယစ္ေဆးတိုက္ဖ်က္ေရးမွာ ကိုကင္းသယ္ယူပို႔ေဆာင္သူမ်ားက သတင္းေပး မ်ားျဖစ္ေနၾကပါတယ္။ ပနားမားႏိုင္ငံအတြင္း အေမရိကန္ မရိန္းတပ္သားမ်ား အသတ္ခံရျခင္းဟာ ခိုင္လုံတဲ့ လတ္တေလာ အေၾကာင္းျပခ်က္ျဖစ္ေပမဲ့ က်ဴးေက်ာ္မႈ မစတင္မီ လေပါင္းမ်ားစြာကတည္းက အေမရိကန္ ဘက္မွာ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ပနားမား က်ဴးေက်ာ္မႈဟာ ဗီယက္နမ္စစ္ပြဲၿပီးလွ်င္ အေမရိကန္ရဲ႕ အႀကီးမားဆုံး စစ္ေရးလႈပ္ရွားမႈျဖစ္ၿပီး စစ္သား ၂၇,ဝဝဝ ေက်ာ္နဲ႔ စစ္ေလယာဥ္ အစီး ၃ဝဝ တို႔ ပါဝင္ပါတယ္။ ပနားမားၿမိဳ႕ေတာ္အလယ္ပိုင္းနဲ႔ အရပ္သား အမ်ားစု ေသေၾကပ်က္စီးခဲ့ရပါတယ္။ က်ဴးေက်ာ္ဝင္ေရာက္မႈဟာ ႏိုင္ငံတကာဥပေဒကို ေျပာင္ေျပာင္တင္းတင္း ခ်ိဳးေဖာက္မႈအျဖစ္ ၁၉၈၉ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၉ ရက္ ကုလသမဂၢအေထြေထြညီလာခံက ၾကားေန ၄ဝ၊ ေထာက္ခံ ၇၅၊ ကန္႔ကြက္ ၂ဝ မဲတို႔နဲ႔ ရႈတ္ခ်ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ဟာ အေမရိကန္ ကိုယ္တိုင္ ဗီတိုအာဏာပိုင္ဆိုင္ထားတဲ့ ကုလသမဂၢ လုံၿခဳံေရးေကာင္စီ UNSC ကိုေတာင္ မေရာက္ရွိလိုက္ပါဘူး။
တစ္လနဲ႔ ရက္သတၱ တစ္ပတ္ေက်ာ္ က်ဴးေက်ာ္မႈအၿပီးမွာ ႏိုင္ငံေရးဂါး အဖမ္းခံရၿပီး ပနားမားတပ္မေတာ္ ဖ်က္သိမ္းခံလိုက္ရပါတယ္။ ဗဟိုအေမရိကရဲ႕ ေတာင္ဘက္အက်ဆုံး လူဦးေရ ၃ ဒသမ ၈ သန္းခန္႔ေနထိုင္ရာ ပနားမားႏိုင္ငံဟာ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံ တစ္ႏိုင္ငံျဖစ္ၿပီး ၂ဝ၂၁ ခုႏွစ္မွာ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈက ႏိုင္ငံေပါင္း ၁၈ဝ မွာ အဆင့္ ၁ဝ၅ ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈက ထမင္းစားေရေသာက္ ထုံးစံတစ္ခုအျဖစ္ လက္ခံ ထားၾကပါတယ္။ စစ္တပ္ မရွိပဲ အမႈထမ္း ၃ဝ,ဝဝဝ ခန္႔ပါ အမ်ိဳးသား အရံလုံၿခဳံေရးအဖြဲ႕သာ ရွိတဲ့ႏိုင္ငံမွာ အေမရိကန္တပ္သား ၆၅ဝဝ ခန္႔ရွိေနပါတယ္။
ႏိုေရးဂါးဟာ မူယစ္ေဆးဝါး ေမွာင္ခိုမႈ၊ ေငြေၾကးခဝါခ်မႈ ပုဒ္မေတြနဲ႔ စြဲခ်က္အတင္ခံရၿပီး ေထာင္ဒဏ္ အႏွစ္ ၄ဝ ခ်မွတ္ခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူ႔ရဲ႕ ေကာင္းမြန္တဲ့အျပဳအမူေၾကာင့္လို႔ဆိုၿပီး ေထာင္ဒဏ္ကို ၁၇ ႏွစ္အထိ ေလ်ာ့ ခ်ျပင္ဆင္ေပးခဲ့ပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ စစ္ရာဇဝတ္မႈမ်ားအတြက္ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္မွာ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံကို လႊဲေျပာင္းေပးခဲ့ေပမယ့္ တစ္ႏွစ္သာ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားခဲ့ၿပီး ပနားမားကို ျပန္လည္ေရာက္ရွိလာပါတယ္။ ၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္ အသက္ ၈၃ ႏွစ္အ႐ြယ္ ႏိုေရးဂါးဟာ ပနားမားစီးတီးၿမိဳ႕မွာ ဦးေႏွာက္အက်ိတ္ကင္ဆာနဲ႔ ကြယ္လြန္ပါတယ္။
၂ဝ၁၂ ခုႏွစ္ စစ္တမ္းအရ ပနားမားျပည္သူ ၃၂ ရာခိုင္ႏႈန္းက အေမရိကန္ဦးေဆာင္မႈကို ေထာက္ခံၾကၿပီး ၁၆ ရာခိုင္ႏႈန္း ကန္႔ကြက္ ႏွင့္ ၅၂ ရာခိုင္ႏႈန္း ၾကားေနေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ တူးေျမာင္းေဖာက္လုပ္စဥ္ အလုပ္သမားေပါင္း ၄ဝ,ဝဝဝ ေက်ာ္ကို အသုံးျပဳခဲ့ၿပီး ေတာေတာင္ထူထပ္ျခင္း အဆိပ္ျပင္းေႁမြမ်ား၊ ပင့္ကူနဲ႔ အင္းဆက္ပိုးမႊားမ်ားက ဒုကၡေပးတဲ့အတြက္ လူ႔အသက္ေပါင္း ၂၅,ဝဝဝ ခန္႔ ဆုံးရႈံးခဲ့ျခင္းဟာ ကမာၻ႔ေဆာက္လုပ္ေရး သမိုင္းမွာ အမည္းစက္ႀကီး တစ္ခုျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တရားဝင္ ကိန္းဂဏန္းမ်ားမွာေတာ့ ေသဆုံးသူ ၅၆ဝ၉ ဦးလို႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒဏ္ရာရရွိသူ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာရွိခဲ့ၿပီး အခ်ိဳ႕ဟာ ရာသက္ပန္ ဒုကၡိတျဖစ္ သြားၾကပါတယ္။ ငန္းဝါအဖ်ား ေရာဂါ၊ ငွက္ဖ်ားေရာဂါမွာ ျခင္ရဲ႕အေရးပါပုံကို အဲဒီအခ်ိန္ ေဆးသိပၸံပညာက မသိရွိခဲ့ၾကေသးလို႔ တစ္လလွ်င္ အလုပ္သမား ၂ဝဝ ေက်ာ္ႏႈန္း ေသဆုံးခဲ့ရပါတယ္။ တူးေျမာင္းတစ္ဖက္တစ္ခ်က္မွာ ရွိတဲ့ သမုဒၵရာတစ္ခုခ်င္းစီရဲ႕ အပူပိုင္းပင္လယ္ေနသက္ရွိ မ်ိဳးစိတ္အသီးသီးရဲ႕ ေဂဟေဗဒစနစ္ကို ၿခိမ္းေျခာက္ေနပါတယ္။
တူးေျမာင္းကို ႀကိမ္ေရအမ်ားဆုံး အသုံးျပဳတဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားမွာ အေမရိကန္က ထိပ္ဆုံးျဖစ္ၿပီး တ႐ုတ္-ဂ်ပန္- ခ်ီလီနဲ႔ ေတာင္ကိုရီးယားတို႔က အစဥ္အလိုက္ ရပ္တည္ေနၾကပါတယ္။ တစ္ရက္လွ်င္ ၂၄ နာရီ အသုံးျပဳႏိုင္ၿပီး ကုန္စည္ တန္ခ်ိန္ သန္း ၂ဝဝ ေက်ာ္ကို ျဖတ္သန္းခြင့္ေပးႏိုင္တဲ့အတြက္ ပနားမားႏိုင္ငံက ရရွိတဲ့ အခြန္အခဟာ ႏွစ္စဥ္ အေမရိကန္ေဒၚလာ ၂ ဘီလ်ံရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပနားမားတူးေျမာင္းအေပၚ အက်ိဳးအျမတ္အမ်ားဆုံး ရရွိေနသူက အေမရိကန္ႏိုင္ငံျဖစ္ၿပီး တစ္ႏွစ္လွ်င္ ေဒၚလာ ၃ ဘီလ်ံနီးပါး အျမတ္ထြက္ေနတယ္လို႔ ၂ဝ၂၁ ခုႏွစ္ မွတ္တမ္းမ်ားမွာ ျပသေနပါတယ္။
(history.com., 6 September 2022,” Panama Canal “ ကို ဆီေလ်ာ္ ေအာင္ ေကာက္ႏႈတ္ဘာသာ ျပန္ဆို၍ အျခားဆက္စပ္သတင္းမ်ားကို ေပါင္းစပ္ေဖာ္ျပသည္။)